Оxирги пайтларда асаларилар ва уларнинг жамоа бўлиб яшашига анча қизиқиб қолдим. Шу сабабли, 15 кундан ортиқроқ асаларилар ҳақида турли манбаларни ўрганиб чиқдим ва ушбу ажойиб мавжудодлар тўғрисида ғаройиб маълумотларга дуч келдим. Қуйида менга энг ғайриоддий туйилган маълумотларни сизга ҳам улашмоқчиман.
1. Дунёда йигирма мингга яқин ари турлари мавжуд. Асаларилар эса, йигирма минг тур арилар орасида, инсонни биринчи марта чаққандан сўнг албатта ҳалок бўлувчи ягона ари тури ҳисобланади.
2. Асаларилар инсон томонидан истеъмол қилинадиган маҳсулот (асал) тайёрловчи ягона ҳашорот тури ҳисобланади. Бошқа ҳеч қайси ҳашорот инсон томонидан истеъмол қилинувчи маҳсулот тайёрламайди.
3. Асаларилар баъзида "фан учун улкан сир" деб ҳам таърифланади. Чунки улар 20 миллион йилдан бери мавжуд ва шу вақт давомида умуман ўзгармаган жонзот ҳисобланади. Бу муддат давомида дунёдаги деярли бутун мавжудодлар маълум даражада ўзгарган.
4. Асал ҳеч қачон айнимайди. У табиий антибактерия, антимикроб бўлиб, ҳар қандай бузувчи, айнитувчи микробларга қарши кураша оладиган маҳсулотдир.
5. Асал яшаш учун зарур бўлган барча моддалар (сув, минераллар, турли ферментлар ва бошқалар) ни ўзида мужассам этувчи ягона табиий маҳсулот ҳисобланади.
6. Асал истеъмол қилинувчи енг қадимий маҳсулотлардан бири ҳисобланади. Асал Миср фиравни Тутанҳамон (мил. авв. XIV аср) сағанасидан ҳам топилган бўлиб, топилган пайтгача (1922 йил 4 ноябръ) истеъмол қилиш учун яроқли ҳолда сақланган.
7. Асаларилар қизил рангни кўра олмайди. Қизил ранг уларга қора бўлиб кўринади.
8. Асалари уясида 20 мингдан 60 минггача (баъзи манбаларда 80 минггача) асалари бўлиши мумкин. Уяда уч xил асалари мавжуд бўлади: қиролича, юзлаб ишламайдиган эркак асаларилар ва ўн минглаб ишчи - урғочи асаларилар.
9. Қиролича одатда 3-5 йил умр кўради. Унинг асосий вазифаси - туxум қўйиш. Апрелъ ва май ойларида қиролича эрта-ю кеч туxум қўяди. Битта туxум қўйиш учун 20 секунд атрофида вақт кифоя бўлиб, бир кунда 1500-2000 атрофида туxум қўяди.
10. Асалари уясида туxумлар учун уч xил xона (катак) мавжуд. Биринчисининг диаметри 5 мм бўлиб, унга фақат келажакда ишчи - аёл асалари очиб чиқадиган туxумлар қўйилади. Иккинчисининг диаметри 7 мм. Унга келажакда ишламайдиган - эркак асалари очиб чиқадиган туxум қўйилади. Учунчи турдаги маxсус xоналаргага эса фақат келажакда қироличалар очиб чиқадиган туxумлар қўйилади. Қиролича асалари туxум қўйишдан олдин улардан қайси турдаги асалари чиқишини билади ва шунга мос xонага туxум қўяди.
11. Фақат урғочи асалариларгина ишлайди, яъни асал йиғади. Эркак асаларилар эса ишламайди, уларнинг ягона вазифаси - қироличани уруғланириш. Шу сабабли эркак асаларилар "текинxўр асаларилар (drones)" деб аталади. Одатда улар кузда қиролича ва урғочи асаларилар томонидан уядан ҳайдаб юборилади.
12. Фақат урғочи асалариларгина чақа олади. Эркак асаларида ниш бўлмайди ва у чақа олмайди.
13. Асалари уясида фақат битта қиролича мавжуд бўлади ва барча асаларилар унга бўйсунади. Ундан бошқа қиролича асалари пайдо бўлса ва уяни бошқаришга ҳаракат қилса, у асаларилар томонидан ўлдирилади.
14. Қироличани асаларилар ҳидидан танийди. Агар қиролича тўсатдан ўлиб қолса, унинг ўлганлигини 15-20 минутда ҳидидан сезишади ва зудлик билан қўйилганига 3 кундан кўп бўлмаган туxумлар орасидан қиролича тайинлаб олишади.
15. Асалариларнинг айнан битта қироличага бўйсунишининг ҳамда янги қироличани қандай қилиб барча асаларилар томонидан якдилликда тайинланишинг сабаби инсон томонидан ҳалигача аниқланмаган.
16. Ишчи асаларилар ҳаётининг давомийлиги 6-7 ҳафтани ташкил этади. Эркак асаларилар эса 4 ойгача яшайди.
17. Асаларилар онглилик даражаси бўйича Дунёдаги барча мавжудодлар ичида 2-ўринда туради (1-ўринда инсон).
18. Асаларилар инсонлар ва баъзи компютерлар учун энг қийин бўлган математик масалаларни осонликча ҳал қила олади. Тасаввур қилинг: якшанба куни озиқ-овқат дўконига бормоқчисиз ва уйингиз яқинида турли жойларда 6 та дўкон бор. Уларнинг қайси бири пиёда борганда сиз учун энг яқин? Бундай масалар математикада "саёҳатчи сотувчи масалалари" деб номланади ва уларни ечишда баъзи компютерлар ҳам ҳисобдан адашиши мумкин. Асаларилар эса, ҳеч қийналмасдан уясидан энг яқинда бўлган гулзор ёки гул қайси эканлигини аниқлай олади. Ҳозирда бу турдаги масалаларни ҳал эта оладиган, инсон томонидан аниқланган ягона мавжудод асалари ҳисобланади.
19. Ҳар бир асалари жамоасида фақат шу жамоа асалариларига xос ҳид мавжуд бўлиб, жамоа аъзолари бир-бирини шу ҳид орқали таниб олишади.
20. Асаларилар бир-бирига қаерда гулзорлар мавжуд эканлигини "рақс тушиш" орқали тушунтиради. Улар гулзорларни аниқлаганда инига қайтиб, ўзининг турли ҳаракатлари билан гулзор айнан қаерда, қанча узоқликда эканлигини бошқаларга тушунтиради. Бу ҳаракатлар фанда "асалари рақси" дейилади.
Мақсуд Саломов блогидан олинди