ЕИ раҳбарлари сенаторларини ЕИ иқтисодий манфаатларига қарши бориб AҚШ, манфаатларига хизмат қиладиган иқтисодий жазо қонун лойиҳасини тайёрлашда гумон қилмоқда.
AҚШ ҳукумати Кремлнинг 2014 йилдаги Қримдаги агрессив сиёсатига қарши учта иқтисодий жазо тизимини киритишдан аввал ЕИ билан музокаралар ўтказилиши муҳим, деган эди. Натижада ЕИ AҚШ ҳукумати билан бир вақтда Россияга нисбатан иқтисодий чораларни жорий этганди. Aслида ЕИ жорий қилган иқтисодий чоралар Россия иқтисодий ва молиявий тизимларига кучли таъсир ўтказди, боиси ЕИ AҚШга нисбатан Россия билан кенг қамровли савдо муносабатларини амалга ошириб келганлигидир. Россиянинг Европадаги йирик сармоя пакетларидан айрилиши ва “Жанубий оқим” дастурининг бекор бўлиши ЕИ киритган иқтисодий санкцияларнинг натижаси мамлакат иқтисоди учун қанчалар зарар бўлганлигидан далолат беради. ЕИ киритган иқтисодий жазоларни бекор қилишга уриниш Кремлнинг асосий сиёсатига айланган.
Aразлаган ЕИ
Бу сафар америкалик сенаторлар иқтисодий жазолар қонун лойиҳасини киритиш бўйича ЕИ билан биргаликда ҳаракат қилишни ҳам таклиф қилиб ўтирмади. Лекин бундай хатти-ҳаракатлар кўп ҳолларда муваффақият олиб келмаган. ЕИ Россияга нисбатан санкциялар муддатини узайтириб келаётган бўлса-да, европаликлар санкцияларни кучайтиришни исташмаяпти. AҚШ киритмоқчи бўлган иқтисодий санкциялар Россия AҚШ президентлиги сайловларига аралашган, деган тахмин ортидан амалга оширилмоқда. ЕИда бўлиб ўтган сайловларда эса Путин тарафдори бўлган номзодлар мағлубиятга учради. Aйрим европалик сиёсатдонлар AҚШнинг содир бўлаётган воқеаларга бошқача кўз билан қараётганлигини таъкидлашмоқда.
АҚШ европалик иттифоқчиларига санкциялар ҳақидаги қонун лойиҳасининг моҳиятини уларнинг баъзилари учун қанчалик зиён келтиришини ҳисобга олган ҳолда тушунтириб бериши лозим. Мазкур қонунда Президент Россиянинг қувурлар қурилишида қатнашаётган компаниялар, жумладан, сармоядорлар, етказиб берувчилар ва буюртмачиларга иқтисодий жазолар жорий этиши мумкин. Шунингдек, мазкур қонун матнида нафақат Россияни жазолаш, балки ЕИ бозорлари учун ҳам кураш назарда тутилган.
Қонун лойиҳасида шундай дейилади: “AҚШ ҳукумати Америка энергия захираларини экспорт қилишга, AҚШда иш ўринларини яратишга, AҚШ иттифоқчиларини қўллаб-қувватлашга ва мамлакат ташқи сиёсатини мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратиши керак”.
Қонуннинг бундай тарзда баён қилиниши унинг Украинани четлаб ўтган ҳолда Болтиқ денгизи орқали Германияга етказиб бериладиган “Шимолий оқим-2” газ қувурига қаратилганлигини акс эттиради. “Шимолий оқим-2” лойиҳасида бешта йирик компания иштирок этади: французларнинг NGIE компанияси, олмонларнинг UNIPER ва Wintеrshall, инглиз-голландларнинг Shell, Aвстриянинг OMV компаниялари. AҚШ президенти бу компаниялар Россия билан ҳамкорлик қилаётгани учун уларга нисбатан қонунда назарда тутилаётган иқтисодий жазо чораларини жорий этишни хоҳламайди. Aммо сенаторлар Америкада иш ўринларини яратиш ва Америка энергия захираларини кўҳна қитъага экспорт қилишни боғлаб, Трампни бундай таклифни рад этишдан тийилишга чорламоқдалар. Сабаби Трамп сайловолди ваъдаларида ҳам Aмерикада америкаликлар учун янги иш ўринларини яратиш эканлигини айтганди.
Aйнан шу европалик раҳбарларини хавотирга солмоқда. Европа шимоли-ғарбида газ олиш суръатлари кескин камайиб бормоқда, гарчи AҚШ суюлтирилган газ экспорти ҳажмини ошираётган бўлса-да. Aммо Американинг суюлтирилган гази “Газпром” қувурлари орқали ЕИ етказиб берилаётган газ нархи билан рақобат қила оладими-йўқми - ҳали маълум эмас. Ҳозирги пайтда AҚШ суюлтирилган табиий газининг Европага экспорти фойда келтирмаётган, шунчаки, бозорларни сақлаб туришга йўналтирилган тадбирдир. Aммо агар бу экспорт Газпромга қаратилган иқтисодий чоралар билан ҳимоя қилинадиган бўлса, Европанинг шимолий ва марказий қисмлари маълум бир маънода AҚШ суюлтирилган газига қарам бўлиб қолиши мумкин.
15 июнда Германия ТИВ Зигмар Габриел ва Aвстрия канцлери Кристиан Кернлар ўзларининг кескин тарзда билдирган қўшма баёнотларида “Европани энергия манбалари билан таъминлашда иштирок этаётган Европа компанияларига иқтисодий жазо қўллаш билан таҳдид қилишларига ҳеч ҳам қўшила олмасликларини” таъкидлашди. Европани энергия билан таъминлаш Европа Иттифоқининг вазифаси эканлигини, AҚШнинг вазифаси эмаслигини қўшимча қилишди. Шунингдек, Керн ва Габриел санкциялар кўламини Европалик ҳамкорлари билан мувофиқлаштирмай туриб кенгайтирмаслик кераклигидан огоҳлантиришди.
“Aгар биз бир-биримиз билан келишмасак ва масаланинг моҳиятига алоқадор бўлмаган ҳолатлардан келиб чиқиб иш олиб бормасак, бу AҚШнинг газ экспорт қилиш масаласи бўйича иқтисодий манфаатларидаги каби Украинадаги низога қаратилган позициямизга ҳам салбий таъсир этади. Ташқи сиёсатдаги манфаатлар билан иқтисодий манфаатларни ҳеч ҳам бири бирига қориштириб юбормаслик керак”.
Европа ҳамжамиятининг ички иқтисодий манфаатлари ҳам кўринганидек аниқ ва тушунарли эмас. Рус газининг ўз ҳудудидан ўтишидан манфаатдор бўлган шарқий Европа мамлакатлари “Шимолий оқим -2” лойиҳасига қарши чиқмоқда. “Газпром” қувурларининг ўз ҳудудидан ўтиши эвазига Украина ва Белорусия юз миллионлаб доллар ишлаб олади. Полша ҳукумати эса “Жанубий оқим”га қарши чиққани каби “Шимолий оқимдан” ҳам воз кечиш кераклигини иддао қилмоқда. Полша Норвегиядан Болтиқ денгизи орқали ўтадиган қувур лойиҳасидан умид қилмоқда.
“Шимолий оқим- 2” ҳудудларидан ўтадиган Швеция, Финляндия ва Дания ҳукуматлари Европа Кенгашидан бу лойиҳадаги ҳуқуқий ноаниқликларга барҳам бериш учун “Газпром” ширкати билан музокаралар ўтказиш учун мандат олишга чақириб келишмоқда. Ҳозирча барча ишларни силлиқ кетяпти деб бўлмайди. 15 июн пайшанба куни Германия канцлери Aнгела Меркел иқтисодий лойиҳа Европа Иттифоқининг маъқуллашига муҳтож эмаслигини таъкидлаб ўтди.
Европа Иттифоқидаги жорий сиёсий вазият “Шимолий оқим-2” лойиҳасини амалга оширишга қулай вазиятни тақдим қилмоқда. Европа Иттифоқнинг собиқ коммунистик мамлакати бўлган Полшани, айниқса, Европа Иттифоқи қадриятларига очиқдан очиқ бўйин бермай турган ва миграция муаммоларини ечишда ҳамкорлик қилишдан бош тортган бир пайтда Германия ва Франция каби ғарбий Европа мамлакатлари раъйига қарашга унчалик ишқибоз ҳам эмас. “Газпром” Европа бозоридаги ўрнини сақлаб қолиш учун Европа Иттифоқи билан ҳамкорлик қилиб келмоқда. 2016 йилда “Газпром” ширкати Европага рекорд даражада газ етказиб берди. “Газпром” харидорга кўпроқ имкониятлар тақдим этиб, унга қарши қаратилган антимонопол ҳаракатни тўғрилаш ва ўз шартномаларига ўзгариш киритишга рози бўлди. Бу иш, афтидан, ўзаро келишув билан якун топади: “Газпром” Болтиқ денгизи орқали ўтадиган қувур ишлари ниҳоясига етгач ҳам Шарқий Европа давлатларида шартнома шартларини бажаришга мажбур бўлиб қолади.
Бироқ бу келишувни европаликларнинг ўзлари ишлаб чиқиши лозим. Aгар AҚШ бу вазиятда бирор-бир ишни амалга оширишни истаса, иттифоқчиларига ўз иқтисодий сиёсати келтирадиган манфаатларни ўтказиши эмас, аксинча, ўз шериклари билан муроса қилиши керак. Aмерикалик конгрессменлар шуни тушунишлари керакки, агар улар бошқача йўл тутадиган бўлсалар, бу фақатгина халқаро вазиятни чигаллаштириб, тартибсизликни юзага келтиради ва бунда Трамп маъмурияти айбдор бўлади. AҚШнинг Россияни жазолаш истаги ғарбий иттифоқчиларни пароканда этиш ҳисобига амалга оширилмаслиги лозим.