2022 йил дунё иқтисодиёти тарихига “оммавий нархларнинг ошишига қарши курашиш” йили сифатида кирган бўлса не ажаб.
Дастлаб, Россиянинг Украинага бостириб кириши сабаб юзага келган геоиқтисодий хатар, нафақат Россия ва Украина учун оғир келди. Балки, бутун дунё миқёсида глобал иқтисодий шароитга салбий таъсир кўрсата олди. Жумладан, бундай таъсирлар ялпи ички маҳсулотнинг камайиши ва инфляцияни сезиларли даражада ошишига туртки бўлди. Бу эса дунё бўйлаб марказий банкларнинг ўзаро қарама-қаршиликларини кучайтиришига сабаб бўлди.
Шунингдек, энергия харажатларининг ошиши 2022 йилда инфляциянинг янада кучайишига олиб келди. Инфляция 1981 йилдан бери кузатилмаган юқори кўрсаткичга яъни 9,1 фоизга кўтарилди. Шу боис, Федерал захира тизими 2022 йилнинг июль ойида фоиз ставкасини учинчи марта оширди. Аммо инфляция иш ҳақи ва иш ҳақининг ўсишидан юқорилигича сақланиб қолди. Мавжуд муаммо 2023 йилнинг охиригача 3 фоизгача пасайишини тахмин қилинмоқда. Федерал резервнинг башоратлари ҳам худди шундай схема бўйича амалга оширилган. Ўтган декабрь ойи ҳолатига кўра, марказий банклар 2022 йил якунида асосий инфляция 2,7 фоизни ташкил этишини кутишган.
Аммо, 2022 йилги йўқотиш 1920 йилдан буён содир бўлган энг ёмон йўқотиш бўлиб чиқди. Шундай қилиб, аксар ривожланган давлатларнинг йиллик инфляцион йўқотиши 18,1 фоизни ташкил этди. Бу эса инсоният тарихида содир бўлган еттинчи энг ёмон инфляцион йил сифатида эътироф этилди.
Шу ўринда келинг, 2022 йил фонд бозорлари учун энг ёмон йил сифатида эътироф этилган янгиланган рўйхат билан танишиб оламиз:
|
АҚШ фонд бозори учун энг ёмон йиллар |
|||
|
Т/р |
йил |
S&P 500 |
Сабаб |
|
1 |
1931 |
-43,8 % |
“Буюк депрессия” – 1929 йилдан 1939 йилгача давом этган саноатлашган дунё тарихидаги энг ёмон иқтисодий таназзул бўлди. У 1929 йил октябрь ойидаги фонд бозори қулашидан сўнг бошланди, бу Уолл-стритни ваҳима ичига солиб, миллионлаб инвесторларни қириб ташлади. |
|
2 |
2008 |
-36,6% |
Жаҳон иқтисодий инқирози – бу 2008 йилдан бери кескин равишда қайд этилган жаҳон иқтисодиётининг инқирозли ҳолати. 2009 йилдан 2013 йилгача бўлган даврда инқирознинг ўткир босқичидан турли мамлакатлар ва минтақалар чиқди ва унинг оқибатлари бугунги кунгача сақланиб қолмоқда. АҚШда бошланган молиявий инқирознинг ривожланиши. |
|
3 |
1937 |
-35,3% |
1937 йил ҳалокати – бу турғунликнинг мумкин бўлган сабаблари Федерал резерв ва Ғазначилик департаменти сиёсати ва қисқарувчи фискал сиёсат туфайли пул таклифининг қисқариши эди. |
|
4 |
1974 |
-25,9 % |
1973-1974 йиллар “Айиқ бозори” – 1973-1974 йиллардаги фонд бозорининг қулаши. 1973 йил январидан 1974 йил декабрига қадар айиқ бозорига сабаб бўлди. Дунёдаги ҳар бир йирик фонд бозорига, айниқса Буюк Британияга таъсир кўрсатган ҳолда, бу Буюк Депрессиядан кейинги энг ёмон фонд бозори пасайишларидан бири эди. 2007-2008 йиллардаги молиявий инқироз |
|
5 |
1930 |
-25,1 % |
“Буюк депрессия” – 1929 йилдан 1939nйилгача давом этган саноатлашган дунё тарихидаги энг ёмон иқтисодий таназзул бўлди. |
|
6 |
2002 |
22,0 % |
“Dot-com пуфакчаси” – 1990 йилларнинг охирида, Интернетдан фойдаланиш ва қабул қилишнинг оммавий ўсиш даври бўлган биржа бозори пуфаги эди. |
|
7 |
2022 |
-18,1 % |
“Катта инфляция” – Россия-Украина уруши фонида жорий қилинган санкциялар ва бошқа омиллар сабаб дунёнинг деярли ҳар бир мамлакати 2022 йилда нархларнинг кўтарилиши билан курашди. Келгуси йилда вазият яхшиланиши аниқ, аммо иқтисодий ўсиш учун жиддий харажат. 2022 йилни ғайриоддий қилган нарса нарх босимининг кенглиги эди. Глобал инфляция даражаси йилни тахминан 9% да якунлайди. |
|
8 |
1973 |
-14,3 % |
1973-1974 йиллар “Айиқ бозори” – 1973-1974 йиллардаги фонд бозорининг қулаши. 1973 йил январидан 1974 йил декабрига қадар айиқ бозорига сабаб бўлди. |
|
9 |
1941 |
12,8 % |
Иккинчи Жаҳон уруши қарз ва юқори солиқлар ҳисобига молиялаштирилди, уруш охирига келиб, АҚШнинг ялпи қарзи ЯИМнинг 120% дан ортиғини ташкил этди ва солиқ тушумлари ялпи ички маҳсулотнинг 20% дан кўпроғига уч баравар ошди. 1942 йилда ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 17% дан ошди, аммо истеъмол ва инвестициялар сезиларли даражада қисқарди. |
|
10 |
2001 |
11,9 % |
“Dot-com пуфакчаси” – 1990 йилларнинг охирида, Интернетдан фойдаланиш ва қабул қилишнинг оммавий ўсиш даври бўлган биржа бозори пуфаги эди. |
|
11 |
1940 |
-10,7 % |
Иккинчи Жаҳон уруши қарз ва юқори солиқлар ҳисобига молиялаштирилди, уруш охирига келиб, АҚШнинг ялпи қарзи ЯИМнинг 120% дан ортиғини ташкил этди ва солиқ тушумлари ялпи ички маҳсулотнинг 20% дан кўпроғига уч баравар ошди. 1942 йилда ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 17% дан ошди, аммо истеъмол ва инвестициялар сезиларли даражада қисқарди. |
|
12 |
1957 |
-10,5 % |
1957 ва 1958 йилларда мамлакат иқтисодиёти урушдан кейинги учинчи таназзулни бошдан кечирди. Иқтисодиётнинг сустлашиб бораётгани белгиларини 1957 йил баҳорининг бошида аниқлаш мумкин эди. Ноябрь ойига келиб таназзул жиддий миқёсга етди; у 1958 йил февралига қадар Буюк Депрессиядан кейинги барча пасайишлардан чуқур ўзиб кетди. |
Изоҳ: “S&P 500 fond” индекси бўлиб, унинг савати энг катта капиталлашувга эга бўлган 500 та танланган АҚШ рўйхатига олинган очиқ компанияларнинг 505 та акцияларини ўз ичига олади. Рўйхат Standard & Poor's компаниясига тегишли ва юритилади. Индекс 1957-йил 4-мартдан бери нашр этилади.
Қайд этиш жоизки, облигациялар бозори ҳам тарихдаги энг ёмон йиллардан бирини бошдан кечирди. Бу 1976 йилдан бери бошланган Bloomberg Aggregate Bond Market Index – (Bloomberg облигациялар бозорининг умумий индекси – Қўшма Штатларда сотиладиган ўрта муддатли инвестиция даражасидаги облигацияларни ифодаловчи бозор капиталлашувига асосланган кенг кўламли облигациялар бозори) учун энг ёмон йил бўлди.
Зеро, ўтган 40 йиллик тақвим йилида 2022 йилгача фақат тўртта паст йил мавжуд эди. Жумладан:
1994 йил -2,9 фоиз;
2013 йил -2,0 фоиз;
2021 -1,5 фоиз;
1999 йил -0,8 фоиз;
2022 йилда -13 фоиз умумий даромад ушбу облигациялар бозори индекси учун энг ёмон йўқотиш бўлди.
Зотан, 1920 йиллардан буён АҚШнинг 10 йиллик ғазначилиги мобайнида шу вақтгача фақат 2009 йилда 11,1 фоиз йўқотиш мавжуд эди. Эндиликда бундай йўқотиш яна биттага кўпайиб, АҚШ давлат облигациялари 2022 йилда 15 фоиздан кўпроқ пасайди.
2022 йилда АҚШ акциялари ва облигацияларининг 60/40 портфели 16 фоиздан кўпроқ пасайди. Акциялар ва облигациялар катта пасайиш билан бу диверсификацияланган портфель учун ёмон йил бўлди. Мазкур йўқотишларни чўкиб кетган харажатлар сифатида эътироф этиш мумкин. Зеро, содир бўлган бу катта йўқотиш ўрнини тўлдириш жуда мураккаб.
2022 йилдаги йўқотишлар портфелингизга даромад қўшади
Нега бундайлигини биласизми? Жаҳон фонд бозори ҳозирда 2,2 фоиз атрофида дивиденд даромадига эга. Қисқа муддатли ва ўрта муддатли облигацияларнинг даромадлилиги ҳозирда 4-5 фоиз оралиғида.
Бу диверсификацияланган акциялар ва облигациялар портфели учун 3 фоиздан ортиқ даромад олиш учун етарли.
Хусусан, бу рентабеллик 2021 йилда 1 фоизга яқин бўлган бўлса, 2022 йилга келиб 1,5 фоизга ўсди.
Эслатиб ўтамиз, бозорларнинг пастлиги юқори дивидендлар даромадига, облигациялар даромадининг ошишига ва баҳоларнинг пасайишига олиб келади.