Валюта курси: Ўз.Р.Марказий банки
USD
АҚШ доллари
EUR
Eвро
RUB
Россия рубли
Sayt test rejimida ishlayapti!!!

Сўнгги янгиликлар






Байрут ягона эмас: тарихда юз берган 5 та энг мудхиш портлаш
10.08.2020 06:16,  
465

Байрут портида юз берган фожиа, 130 дан ошиқ одамнинг умрига зомин бўлди ва юз минглаб одамларнинг бошпанасиз қолди, миқёси билан дунёни ҳайратга солди ва ҳатто ядровий портлаш ҳақидаги асоссиз миш-мишларга сабаб бўлди.

Аммо юзлаб вафот этган, маҳаллалар ва бутун шаҳарларни вайрон қилган портлашлар нафақат геосиёсат туфайли, балки одамларнинг хатоси ва хавфсизлик қоидаларининг бузилиши туфайли ҳам юз бериши мумкин.

Байрутдаги портлаш сабабларини текшириш давом этмоқда, аммо расмийлар бепарволикни асосий версия сифатида кўриб чиқмоқдалар. BBC рус хизмати портловчи моддалар иштирокидаги бешта йирик ядровий бўлмаган офатларни яна бир бор эслатмоқда.

Уларнинг барчаси вазиятларнинг ҳалокатли тасодифийлиги ва одамларнинг хатолари туфайли - ташлаб қўйилган сигарет қолдиғидан учувчининг хатосига қадар бўлган, аммо улар бир вақтнинг ўзида уруш миш-мишларига сабаб бўлган ва жиддий сиёсий оқибатларга олиб келган.

 

Ҳалифаксдаги тўқнашув (1917)

Ҳалифакс деярли тўлиқ вайрон бўлган эди. Фото: Getty Images 

1917 йил 6 декабрда Канаданинг Янги Шотландия провинциясида Ҳалифакс портига кираверишда иккита хорижий кема тўқнашди - Нью-Йоркдан Бордога портловчи моддалар олиб кетаётган «Монблан» француз ҳарбий кемаси Бельгияга озиқ-овқат ташиётган норвегларнинг «Имо» кемаси билан тўқнашади.

«Монблан» портга кираётган, «Имо» эса тезликни ошириб уни тарк этаётган эди. Иккала кеманинг экипажлари йўл бериш кераклигини сезди ва жуда яқин келиб қолди. Дастлаб тўқнашувнинг олдини олди, аммо кейин «Имо» француз транспортига урилди, бу эса бензиннинг оқиб кетишига олиб келди.

Тўқнашувдан кейин бир парча учқун пайдо бўлди, бензин буғлари ёнди ва кемада бошланган ёнғин мисли кўрилмаган кучли портлашга олиб келди. Шаҳарнинг шимолий қисми харобага айланди. Портлаш натижасида қарийб 2 минг киши, жумладан вайрон бўлган мактаб биноларида юзлаб болалар ва ўспиринлар ҳалок бўлди. Ҳаммаси бўлиб, 10 минггача одам жароҳат олган. Синган ойналарнинг парчалари қарийб 600 кишини ярадор қилди ва деразадан оловни томоша қилганларнинг кўплари кўриш қобилиятини йўқотишди.

Канадалик тарихчи Жек Уайтнинг фикрича, Ҳалифаксдаги фожиа ядровий қурол пайдо бўлишидан олдин тарихдаги энг кучли портлаш бўлиб, унинг кучи беш параметр - қурбонлар сони, портлаш кучи, йўқ қилиш радиуси, портловчи моддалар ҳажми ва йўқ қилинган мулкнинг умумий қиймати бўйича ўлчанган.

“Биз кўчалар ва сўқмоқлар бўйлаб юрдик. Бу ерда ва у ерда (ҳамма жойда) жасадлар бор эди. Атрофдаги ҳамма нарса тутун туфайли қоронғи бўлиб қолди ёки ёнаётган ахлатга тушиб кетди”, - дея эслайди фожиа куни шаҳарга келган шифокор.

Портлашдан сўнг дарҳол Ҳалифакс немис бомбардимонлари ва немис жосусларининг хатти-ҳаракатлари ҳақидаги миш-мишлар билан тўлди. Касалхонада бўлган норвегиялик паровознинг штурмчиси ҳибсга олинган ва ундан норвегиялик бўлиб чиққан “немисча хат” мусодара қилинган.

Узоқ давом этган суд қарорига кўра, иккала кеманинг экипажлари тўқнашув учун тенг айбдор деб топилган.

 

Оппау фабрикасида портлаш (1921)

Фото: Getty Images 

1921 йилда Германиянинг Оппау шаҳридаги BASF концерни кимёвий заводи портловчи моддалар, заҳарли газлар ва ўғитлар - аммоний сульфат ва нитрат аралашмаси (иккинчиси аммиак селитра деб ҳам аталади - сешанба куни Байрутда портлаган айнан шу модда) ишлаб чиқариш маркази бўлган.

Ўғитлар лой чуқурида сақланган. Ишчиларни карерга юбориш жуда хавфли эди - уларни тириклайин кўмиб юбориши мумкин эди. Шу сабабли, ўғитлар унинг портлаш қобилиятига эга бўлишига қарамай, кичик портлашлардан фойдаланиб, карердан чиқарилди.

1921 йил 21 сентябрда бундай операция омборхонадаги ўғитлар захирасини - 4,5 минг тонна аммоний сульфат ва нитратни портлашга олиб келди. Бироқ, баъзи экспертларнинг фикрига кўра, бу захираларнинг озгина қисми - тахминан 10% портлаши мумкин эди.

Турли манбаларга кўра, портлаш натижасида 500 дан 600 гача одам ҳалок бўлган, деярли 2 минг киши яраланган ва ишлаётган шаҳарнинг тўртдан уч қисми йўқ қилинган. Портлаш жойидан ўнлаб километр узоқликда жойлашган аҳоли пунктлари ҳам жиддий вайронагарчиликларга дуч келди.

"Ўттиз олти соат ўтгач, Бадише заводидаги кратерга ўхшаш тешикдан ярадорларнинг нолалари ва йиғилари эшитилмоқда", деб ёзган эди The New York Times офатдан икки кун ўтгач.

Аммо Оппау шаҳрида 20 минг марта кичик портлашлар амалга оширилди ва 1921 йил сентябрь ойида нотўғри бўлган нарсалар ҳақида турли хил маълумотлар мавжуд. Ушбу омиллар орасида ёзнинг ҳаддан ташқари иссиқлиги, ўғитни сақлаш ва қайта ишлашдаги хатолар, шунингдек аммиакли селитратнинг детонация сиғими кам баҳоланиши ҳам бор эди.

 

Порт-Чикагодаги портлаш (1944)

Фото: Getty Images 

1944 йил 17 июль куни кечқурун, Иккинчи Жаҳон уруши авжига чиққанида, денгизчилар АҚШнинг Порт-Чикагодаги (Калифорния штати) иккита кемасига 10 килограмм ўқ-дорилар, шу жумладан портловчи моддалар ва бомба юклашди.

Бир пайт Байрут портидагига қараганда анча кучли бўлган кемаларнинг бирида ақл бовар қилмайдиган куч портлаши юз берди. Иккала кемада ham 320 нафар денгизчи ҳалок бўлган. Портлаш, шунингдек, Порт-Чикагодаги кичик шаҳарни деярли йўқ қилди. 390 киши жароҳатланган. Ўлган денгизчиларнинг жасадлари портлаш жойидан бир миль узоқликда топилган.

“Барча бинолар таниб бўлмайдиган даражада бузилиб кетган. Барча ойналар цинган. Мен ушбу воқеани шаҳарда вайроналар омборида қолдирилган ягона ёзув машинкасида ёзишга ҳаракат қиляпман ", деб ёзди воқеа жойидан San-Francisco Chronicle мухбири.

Август ойи бошида порт қайта иш бошлаганида, 258 қора танли денгизчи яна бир портлашдан қўрқиб, ўқ-дориларни юклашдан бош тортишди - бу воқеа тарихга "Порт- Чикагодаги исён" номи билан кирди. Улар портловчи моддаларни юклаш учун юборилишидан олдин ҳеч қандай тайёргарлик кўрмаганликларини айтишди.

Қўмондонлик уларнинг ҳаракатларини буйруққа бўйсунмаслик сифатида кўришини эълон қилгач, 208 денгизчи ўз ишларига қайтишди. Кейинчалик улар денгиз флотидан шармандали равишда ишдан бўшатилди.

Қолган 50 киши рад этиб, ҳарбий судга келишди. Уларга 8 йилдан 15 йилгача оғир меҳнат жазоси берилди. Икки йилдан сўнг, муддат қисқартирилди ва кўпчилик озод қилинди. 1999 йилда Президент Билл Клинтон 50 нафар судланган денгизчининг тирик қолган ягона одамни расман авф этди.

Тергов ҳеч қачон портлашнинг аниқ сабабини аниқлай олмаган.

 

Техас шаҳридаги портлаш (1947)

Фото: Getty Images 

Техас Сити порти фожиаси, Оппау ва Байрутдаги фалокатлар билан бир қаторда, энг ёмон ўғит портлашларидан биридир. Қурбонлар сони бўйича бу АҚШ тарихидаги энг йирик техноген ҳалокат бўлиб қолмоқда.

Портлаш 1947 йил 16 апрелда «Гранкан» француз кемасига ўғит юкланётганда ёнғин натижасида содир бўлди. Ёнғин бошланганда, кемага 2 минг тоннадан ортиқ аммиакли селитра юкланган.

Гранкан портлаши яқин атрофдаги кемаларда портлашга ва қирғоқдаги нефтни қайта ишлаш заводларига ўт кетишига сабаб бўлди. Оғирлиги 1,5 тонна бўлган француз кемасининг лангари портлаш содир бўлган жойдан уч километрдан кўпроқ масофада топилди.

Табиий офат натижасида 580 дан ошиқ одам вафот этди, улардан 27 нафари ўт ўчирувчилар ва уч нафари кўнгиллилар, 3,5 мингдан ортиқ одам жароҳатланган.

Фожианинг баъзи гувоҳлари портлашдан «қўзиқорин» туфайли уни СССР томонидан уюшитирилган ядровий ҳужум деб эслашади.

Тергов шуни кўрсатдики, сигарета ёнғинга олиб келган. Қўшимча омиллар ўғитларни сақлаш пайтида хавфсизлик қоидаларининг бузилиши ва Гранкандаги ёнғинни ўчиришда юз берган хатолар эди.

Портлаш қурбонлари АҚШ тарихида биринчи даражали ҳаракатларни федерал ҳукуматга қарши судга беришди. Суд даъвони қондирмади, аммо Конгресс компенсация тўғрисидаги қонунни қабул қилди.

 

Тяньцзиндаги портлаш (2015)

Фото: Getty Images 

Тяньцзин портидаги портлаш, ҳалокатли қурбонлар сони бўйича саноат кимёвий моддалар билан боғлиқ бўлган энг ҳалокатли табиий офатлар қаторига киради, гарчи бу бизнинг рўйхатимиздаги бошқаларга қараганда анча кам бўлса ҳам.

2015 йил 12 августда ярим дақиқа фарқ билан иккита портлаш содир бўлди. Буларнинг барчаси маҳаллий портда қизиб кетган идишларни қуёшда ёниши билан бошланди ва ёнғин омборхоналарда аммиак селитраси ва бошқа кимёвий моддаларнинг портлашига олиб келди.

Натижада 173 киши, жумладан 104 ўт ўчирувчи ва 11 полиция ходими ҳалок бўлди. Шунингдек, 798 киши, асосан омборлар яқинидаги кўп қаватли уйларнинг аҳолиси жабрланди. Портлашлар ва ёнғинлар 12 мингдан ортиқ машинани йўқ қилди.

2016 йилда Тяньцзин шаҳридаги суд омборларга эга бўлган логистика компанияси раҳбарини икки йилга кечиктириш билан ўлим жазосига ҳукм қилди. У портга заҳарли ва портловчи кимёвий моддаларни ноқонуний жойлаштириш учун пора берганликда айбдор деб топилди.

Яна 48 маҳаллий амалдор ва хусусий компаниялар ишчилари пора олиш, хизмат ваколатларини суиистеъмол қилиш ва хизмат ваколатларини суиистеъмол қилганликда айбланиб қамалган.

 

Тавсия этамиз






Тавсия этамиз

Ҳар доим хабардор бўлинг!

carzone.uz мобил иловаларини кўчириб олинг ва барча янгиликлар сиз билан