Bitcoin 2009 йилда бошланганидан буён баҳсли бўлиб келган, шунингдек, ундан кейинги криптовалюталар ҳам.

Ўзининг ўзгарувчанлиги, ёмон транзакцияларда қўлланилиши ва уни қазиб олиш учун электр энергиясидан ҳаддан ташқари кўп фойдаланилганлиги учун кенг танқид қилинсада, криптони баъзилар, айниқса ривожланаётган мамлакатларда, иқтисодий бўронлар пайтида хавфсиз бандаргоҳ сифатида кўришади.

Сальвадор 2021 йил сентябрида уни қонуний валютага айлантирган биринчи давлат бўлди, кейин эса жорий йилнинг апрель ойида Марказий Африка Республикаси.

Аксарият мамлакатлар Bitcoin'дан фойдаланишни ноқонуний деб ҳисобламасада, унинг тўлов воситаси ёки товар сифатидаги мақоми турли тартибга солувчи таъсирлар билан фарқ қилади.

Баъзи мамлакатлар Bitcoin'дан фойдаланишга чекловлар қўйган, банклар ўз мижозларига криптовалюта операцияларини амалга оширишни тақиқлаган. Бошқа мамлакатлар Bitcoin ва криптовалюталардан фойдаланишни тўғридан-тўғри тақиқлаб қўйди ва крипто транзакцияларини амалга оширган ҳар бир киши учун оғир жазо чораларини кўрди.

Жазоир

Жазоир ҳозирда 2018 йилда виртуал валюталарни сотиб олиш, сотиш, фойдаланиш ёки сақлашни  фойдаланишни тақиқлайди.

Аммо кўпроқ одамлар криптоларга инвестиция ёки ҳаёт чизиғи сифатида мурожаат қилишлари сабабли, крипто танқидлари улардан фойдаланиш бўйича бир қатор чекловларда намоён бўлишда давом этди.

Bitcoin ва бошқа альткоинларнинг ҳуқуқий мақоми (Bitcoin'га муқобил тангалар) мамлакатдан мамлакатга сезиларли даражада фарқ қилади, баъзиларида эса муносабатлар тўғри аниқланиши керак ёки доимий равишда ўзгариб туради.

Боливия

2014 йилдан бери Боливияда биткоиндан фойдаланишга тўлиқ тақиқ қўйилган. Боливия Марказий банки уни ва мамлакат ёки иқтисодий зона томонидан тартибга солинмаган бошқа валютани тақиқловчи қарор чиқарди.

Хитой

Хитой 2021 йил давомида кучайиб бораётган криптовалюталарга қарши кураш олиб борди. Хитой расмийлари ўз халқини рақамли активлар бозоридан узоқроқ бўлишлари ҳақида бир неча бор огоҳлантирган ва мамлакатда кончиликни, шунингдек, Хитой ва хориждаги валюта биржаларини қаттиқ чекланган.

27 август куни Хитой Халқ банки (PBoC) Молиявий истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бюроси директори ўринбосари Йин Ёупинг криптоларни спекулятив активлар деб атади ва одамларни «чўнтагини ҳимоя қилиш» ҳақида огоҳлантирди.

Ҳукуматлар ва муассасалар назорати остида бўлмаган марказлашмаган валюта - Bitcoin'ни бузишга уринишлар асосан Хитой расмийларининг ўз электрон валюталарини чиқаришга уриниши сифатида кўрилади.

PBoC ўзининг рақамли валютасини чиқарадиган дунёдаги биринчи йирик марказий банклардан бири бўлишни хоҳлайди ва бу орқали ўз одамларининг транзакцияларини янада яқинроқ кузатиб бориш имкониятига эга бўлади.

Колумбия

Колумбияда молиявий институтларга Bitcoin операцияларини осонлаштиришга рухсат берилмайди. Суперинтенденcиа Финанcиера 2014 йилда молиявий институтларни «виртуал пул операцияларини ҳимоя қилиш, инвестиция қилиш, брокерлик қилиш ёки бошқариш мумкин эмаслиги» ҳақида огоҳлантирди.

Миср

Мисрнинг Dar al-Ifta мамлакатнинг асосий исломий маслаҳат органи, 2018 йилда диний фармон чиқарди ва Bitcoin операцияларини ислом қонунларида тақиқланган «ҳаром» деб таснифлади. Мажбурий бўлмасада, Мисрнинг банк қонунлари 2020 йил сентябрь ойида Марказий банк лицензиясиз криптовалюталарни сотиш ёки тарғиб қилишни олдини олиш учун кучайтирилди.

Индонезия

Bank Indonesia, мамлакатнинг марказий банки, 2018 йил 1 январдан бошлаб криптовалюталарни, шу жумладан Bitcoin'ни тўлов воситаси сифатида фойдаланишни тақиқловчи янги қоидаларни чиқарди.

Эрон

Bitcoin Эрон режими билан мураккаб муносабатларга эга. Эрон иқтисодий санкцияларнинг энг ёмон таъсиридан қочиш учун импортни молиялаштириш учун Bitcoin қазиб олишнинг фойдали амалиётига мурожаат қилди.

Марказий банк хорижда қазиб олинган криптовалюталар савдосини тақиқлаган бўлсада, мамлакатда Битcоин қазиб олишни рағбатлантирди.

Дунёдаги Bitcoin қазиб олишнинг тахминан 4,5 фоизи Эронда амалга оширилади, Elliptic блокчейн таҳлилий фирмасига кўра, бу 1 миллиард доллардан (843 миллион евро) ортиқ даромад келтириши мумкин.

Крипто саноатининг гуллаб-яшнаши учун Эрон лицензияга эга кончиларга арзон энергия таклиф қилди, аммо барча қазиб олинган криптоларни Марказий банкка сотишни талаб қилмоқда.

Бироқ, лицензиясиз қазиб олиш ҳар куни миллий тармоқдан 2 ГВт дан кўпроқ қувватни чиқариб ташлайди, бу эса электр қуввати тақчиллигига олиб келади.

Шу мақсадда Эрон ҳукумати 22 сентябргача биткоин қазиб олишни тўрт ойлик тақиқлади.

Ҳиндистон

Ҳиндистон криптовалюталарга борган сари душман бўлиб бормоқда. 23 ноябрь куни ҳукумат Ҳиндистон парламентига марказий банк томонидан қўллаб-қувватланадиган янги рақамли валютани ташкил этиш ҳамда деярли барча криптовалюталарни тақиқловчи янги қонун лойиҳасини киритиш ниятини эълон қилди.

2021 йил бошида у крипто активларига эгалик қилиш, қазиб олиш, савдо қилиш ва узатишни жиноий жавобгарликка тортишни кўриб чиққан эди. 

Ироқ

Расмийларнинг улардан фойдаланишни блокировка қилиш бўйича доимий ҳаракатларига қарамай, криптовалюталар Ироқда тобора оммалашиб бормоқда. Ироқ Марказий банки айниқса душман бўлиб, 2017 йилда улардан фойдаланишни тақиқлаш тўғрисида бугунги кунгача амалда бўлган баёнот чиқарди. 2021 йил бошида Курдистон минтақавий ҳукумати Ички ишлар вазирлиги крипто билан шуғулланувчи пул брокерлари ва биржаларини тўхтатиш бўйича худди шундай йўриқнома чиқарди.

Косово

Косовода криптовалюта активларини сақлаш ёки сотиш ҳали тақиқланмаган бўлсада, ҳукумат январь ойи бошида криптовалютани қазиб олишни тақиқлаганини эълон қилиб, кучайиб бораётган энергия инқирозини айблади. 2008 йилда бир томонлама равишда ўз мустақиллигини эълон қилган мамлакат тарихий энергия танқислиги билан юзма-юз келмоқда, энди энергияни тежаш мақсадида электр таъминотида режали узилишлар қўйилмоқда. Иқтисодиёт вазири Атране Ризванолли энергия исрофгарчилигини чеклаш бўйича навбатдаги таклифида мамлакатда крипто қазиб олишни узоқ муддатли тақиқлашни эълон қилди. Полицияга тақиқни амалга ошириш, шунингдек, бутун мамлакат бўйлаб конларни аниқлаш вазифаси юкланган.

Непал

Непал Растра банки 2017 йил август ойидан бошлаб Bitcoin'ни ноқонуний деб эълон қилди.

Шимолий Македония

Шимолий Македония ҳозиргача Bitcoin, Ethereum ва бошқалар каби криптовалюталарни расмий тақиқлаган ягона Европа давлатидир.

Россия

Россияда криптовалюта билан алоқаси бор, у Украинага бостириб кириши туфайли янада мураккаблашди.

Россияда криптовалюта тақиқланмаган бўлсада, яқин вақтгача ундан фойдаланишга қарши зиддият мавжуд эди. Энди у баъзилар мамлакатга Ғарб томонидан киритилган оғир молиявий санкциялардан қочишга ёрдам берадиган қутқарувчи сифатида кўрилмоқда.

Россия криптовалютани тартибга солиш бўйича биринчи қонунларини 2020 йил июль ойида қабул қилди, бу қонун биринчи марта криптовалютани солиққа тортилиши керак бўлган мулк сифатида белгилади.

Шу йилнинг январь ойида кучга кирган қонун, шунингдек, Россия давлат хизматчиларига ҳар қандай крипто активларига эгалик қилишни тақиқлайди.

Россия президенти Владимир Путин бир неча бор криптовалютани жиноий фаолият билан боғлаб, хусусан, трансчегаравий крипто транзакцияларига эътиборни кучайтиришга чақирди.

Июль ойида бош прокурор полицияга порахўрликда қўлланилганлиги сабабли ноқонуний равишда олинган деб ҳисобланган криптоларни мусодара қилишга имкон берадиган янги қонун лойиҳасини эълон қилди.

Бироқ, Кембриж университети маълумотларига кўра, дунёдаги учинчи йирик тоғ-кон маркази сифатида Россия энди криптовалютани ўзлаштириб олиши ва уни ёмонлашдан кўра Bitcoin қазиб олишдан фойдаланиш учун табиий ресурсларидан фойдаланиши мумкинлигидан қўрқишади.

Туркия

Туркияда кўпчилик турк лирасининг қадрсизланиши туфайли криптовалютага мурожаат қилди. Дунёнинг исталган нуқтасида фойдаланишнинг энг юқори даражалари билан, жорий йилда инфляция апрель ойида энг юқори чўққисига чиққани учун қоидаларнинг амалга ошиши тезлашиб кетди.

2021 йил 16 апрелда Туркия Республикаси Марказий банки товар ва хизматлар учун тўловларни амалга ошириш учун криптовалюталарни, шу жумладан Bitcoin'ни бевосита ёки билвосита ишлатишни тақиқловчи низом чиқарди.

Эртаси куни Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған  криптовалюталарни жиноий даромадларни легаллаштириш ва терроризмни молиялаштиришга қарши кураш қоидаларига бўйсунувчи фирмалар рўйхатига алмаштириш тўғрисида фармон чиқарди.

Ветнам

Ветнам Давлат банки Bitcoin ва бошқа криптовалюталарни чиқариш, етказиб бериш ва улардан фойдаланиш тўлов воситаси сифатида ноқонуний эканлигини ва 150 миллион VND (€5,600) дан 200 миллион  VND (€7,445) гача жаримага тортилишини эълон қилди. ).

Бироқ, ҳукумат Bitcoin савдосини ёки уларни актив сифатида сақлашни тақиқламайди.

Ўзбекистон

Сотиш мумкин, сотиб олиш — йўқ

Ўзбекистонда барча крипто-активларнинг фаолияти лицензия асосида бўлиши ва 2020 йилнинг бошида очилган крипто-биржада амалга оширилиши лозим. Биржа иштирокчилари фақатгина олдин қўлга киритилган крипто-активларни чел эл фойдаланувчиларига сотиши мумкин.

Биржада крипто-активларни сотиб олиш мумкин эмас — ташкилотчилар буни аҳолининг молиявий саводхонлигини пастлиги билан изоҳлашди. Крипто-биржани четлаб ўтиб, савдо-сотиқ қилиш жиноят деб ҳисобланади.

Мисол тариқасида, 2020 йилнинг ёзида, Тошкентда Bitcoin савдо-сотиқ ишлари билан шуғулланган фуқароларга қарши Жиноят Кодексининг 177 (валюта қийматларини ноқонуний сотиш ёки сотиб олсиҳ) ва 190 (лицензиясиз фаолият билан шуғулланиш) моддалари асосида жиноий иши қўзғатилди. Ўша йилнинг куз мавсумида, пойтахтда биткоин савдо-сотиқ ишлари билан шуғулланган шахслар ҳибсга олинди.

Тарифлар мавжуд, легаллаштириш — йўқ

Сотиб олиш таъқиқлангани сабабли, криптовалюталарни фақатгина майнинг орқали киритиш мумкин. 2020 йил баҳорида, майнерлар учун оширилган таърифларда электр энергияси солиғи жорий қилинди.

Аммо, майнинг билан шуғулланадиган истеъмолчиларни аниқлаш ва оширилган тарифларни қўллаш тартиби ишлаб чиқилмади.

«Майнинг» фаолиятини легаллаштириш, мажбурий аъзолик доирасида «Uzbekistan Cryptocurrency Mining Pool» дастури яратилиши асосида амалга оширилиши керак эди, аммо тегишли ҳужжатлар ҳали қабул қилинмаган.