Эрон Ислом Инқилоби муҳофизлари корпуси “Қудс” бўлинмаси қўмондони Қосим Сулаймонийнинг АҚШ ҳаво ҳужуми натижасида ўлдирилиши Эрон ва ундаги консерватив қатламга ички сиёсатда бу вазиятдан фойдаланиш имконини берди. Чунки бунгача икки ой давомида Эронда мамлакатнинг ташқи сиёсатидан норози бўлганлар тўхтовсиз намойишлар уюштирган ва бу намойишлар куч билан бостириб келинган эди.

Эроннинг хориждаги амалиётларини ташкиллаштириб келган Сулаймоний ўтган жума, 2020 йил 3 январга ўтар кечаси Бағдод халқаро аэропортида ўлдирилиши мамлакатда ҳукуматни қўллаб-қувватловчи намойишларга сабаб бўлди.

Америкалик собиқ дипломат ва таҳлилчи Арон Миллерга кўра, “Қосим Сулаймоний Эрон учун худди АҚШ Марказий Разведка Бошқармасининг директорига тенг мавқеда эди. Яъни, Эрондаги иккинчи энг қудратли шахс ўлдирилди”.

Эрон олий диний раҳнамоси Оятуллоҳ Али Хоманаий “Тирик шаҳид” деб таърифлаган Сулаймонийнинг ўлими расмий Теҳронга унинг номидан фойдаланишга йўл очди.

Лекин Франциянинг Теҳрондаги собиқ элчиси Франсуа Никола “энди Эрон ҳукумати Америка зарбаларини қисқа муддатга бўлса ҳам ўз йўналишидан чиқариши ва шу билан бирга халқнинг онгида узоқ вақт яхши таассурот қолдириши” мумкин, деган. Унинг қўшимча қилишича, Қосим Сулаймоний эронликлар тасаввурида ҳарбийларни гавдалантирувчи ижобий мисол бўлган.

Бир қатор эронликлар Сулаймонийни қаҳрамон, Ироқ, Сурия ва Афғонистон каби давлатлар азият чекаётган муаммоларни ҳал қилишга қодир шахс деб ҳисоблаган.

2019 йил октябрида Мериленд штатида жойлашган Америка халқаро хавфсизлик тадқиқотлари институти эълон қилган ҳисоботда генерал Қосим Сулаймоний Эронда энг кўп яхши кўриладиган сиёсий етакчилардан эканлиги, ҳар ўн кишидан саккиз киши уни қўллаб-қувватлаши ҳақида айтилган эди.

Генерал Сулаймонийнинг ўлими расмий Теҳронни мудофаа жиҳатидан ўз ҳаракатларини қайта кўриб чиқишга ҳам ундайди.

Ўтган йилнинг 15 ноябрида Эронда бензин нархи ошганига қарши мамлакатнинг юзлаб шаҳарларида намойишлар бошланган, орадан бир неча кун ўтиб ҳукумат “вазиятни назоратга олганини” эълон қилган, халқаро Amnesty International ташкилоти эса бу “назорат” уч юздан ортиқ қурбон ва минглаб ҳибслар эвазига амалга ошганини билдирган эди.

Эронга қарши иқтисодий санкциялар натижасида мамлакат миллий валютаси риалнинг қиймати қадрсизланган, Халқаро Валюта Фондига кўра 2019 йилда Эрон ЯИМ миқдори ҳам 9,5%га камайган. Декабр ойида чиқиш қилган Эрон президенти Ҳасан Руҳоний Америка санкцияларига қарши туриб берувчи чоралар қўлланаётгани ҳақида айтганди.

АҚШдаги “Rand” тадқиқот институти таҳлилчиси Ариян Тобтобоийга кўра, “Эрон халқини норозилик намойишларига олиб чиққан сабаблар ҳали ҳам мавжуд. Шунинг учун мамлакат ҳукумати генералнинг ўлимидан норозиларни бостириш учун фойдаланиши мумкин”.

Таҳлилчининг айтишича, ҳар қандай ҳолатда ҳам Қосим Сулаймонийнинг бир-бирига тескари икки юзи бор эди: ҳукуматни қўллаб-қувватловчи ёшлар наздида “мамлакатни ҳимоя қилувчи қаҳрамон”; яна бир гуруҳ инсонлар назарида эса “норозиликларни куч билан бостириш ва инсон ҳақларини топташга масъул бўлган шахс”.

2017-2018 йилларда, кейинроқ эса 2019 йил декабрда бўлган намойишларда баъзи намойишчилар Эрон ҳукуматини ўзининг минтақадаги сиёсий манфаатлари учун мамлакат маблағларини хорижда сарфлаётгани учукн танқид қилганди. Бу маблағларнинг бошида эса Сулаймоний ва бошқа юқори мартабали шахслар турган.

Арон Миллер “миллионлаб эронликлар ташқи дунё билан кўпроқ алоқа ўрнатилиши, кўпроқ иқтисодий тараққиётга эришиш ва кўпроқ эркинлик берилишини исташи”ни айтади.

Лекин мамлакат бошқарувидаги анъанадорлар шу пайтгача бу талабларга ён бермай келган. Сулаймонийнинг ўлдирилиши эса кутилмаганда Теҳроннинг кўплаб режаларини ўзгартириб юбориши мумкин.

Сулаймоний ўлдирилишидан икки кун олдин, 2019 йилнинг 31 декабрида Эронни қўллаб-қувватловчи ироқлик намойишчилар АҚШнинг Бағдоддаги элчихонасига ҳужум қилган, улар шу йўл билан америкаликларнинг Ироқдаги “Катаиб Ҳизбуллоҳ” гуруҳига қарши уюштирган ва 25 кишининг ўлимига сабаб бўлган ҳаво ҳужумига норозилик билдирган эди.

Ўша куннинг эртасига Эрон олий диний раҳнамоси Оятуллоҳ Али Хоманаий Твиттердаги саҳифасида “Сизлар ҳеч нарса қила олмайсизлар”, деб америкаликларнинг Эронга нисбатан заифлигига шаъма қилган эди.

Франсуа Никола бу гап эронликларга ёқмагани, чунки америкаликлар бунга жавоб бериш учун ўзларига йўл топганини айтади.

Экспертларга кўра Эрон ҳукумати ташқи сиёсатда эски хатоларини такрорлаяпти.

Вашингтондаги Яқин Шарқ институтидан Алекс Вантанинг айтишича, агар Эрон элитаси Теҳрондаги ҳукмронлигини сақлаб қолиш ва минтақадаги таъсирини кенгайтириш танлови орасида қолса, улар ҳеч иккиланмай биринчисини танлайди. Шу билан бирга Сулаймонийнинг ўлими Эроннинг ўз таъсирини ёйиш йўлидаги ҳаракатларини сусайтирмайди. Аммо мамлакат ҳукумати ўтган ишлардан хулоса чиқариб Вашингтоннинг ҳар қандай жавоб чораларини олдиндан ҳисоблаб қўйиши керак бўлади.