«Шимолий оқим 1» орқали Германияга газ оқими максимал қувватнинг 40 фоизигача камаяди.
16 июнь куни Европада газ нархи 2022 йил апрель ойи бошидан бери илк бор минг куб метр учун 1500 доллардан ошди. Siemens ускуналари билан боғлиқ муаммолар ва Канада санкциялари туфайли «Газпром» томонидан «Шимолий оқим» орқали ёқилғи етказиб беришнинг қисқариши фонида газнинг биржа нархи кунига 20 фоиздан кўпроқ ўсмоқда.
Аввалроқ, Европа Иттифоқи учун ёз қуруқ ва иссиқ бўлишини башорат қилган синоптикларнинг башоратлари муаммоларни янада кучайтирмоқда. Газ нархининг кўтарилиши қанча давом этиши мумкин ва унинг нархи қанчалик кўтарилиши мумкин.
Газ нархи ошди
16 июнь куни Лондоннинг ICE биржасидаги савдолар очилишида Европада газ нархи минг куб метр учун 1450 доллардан ошди. Хом ашё нархи 15 фоизга ўсди - апрель ойи бошидан буён бундай тез ўсиш кузатилмаган. Шунга ўхшаш динамикани Европанинг энг йирик газ компания ТТФ кўрсатди. Савдолар бошида июль фьючерсларининг нархи минг куб метр учун деярли 1335 долларни ташкил этди, бу 15 июндаги ҳисоб-китоб нархидан (1256,5 доллар) 6,2 фоизга юқори.
Аммо Москва вақти билан соат 14:00 да TTF учун газ нархи минг кубометр учун 1527 долларга етди.
Газ нархининг тез ўсиши бир кун аввал, 15 июнь куни бошланган эди. Савдо очилишидаёқ ICE'да 13 майдан бери биринчи марта минг кубометр нархи 1,1 минг доллар чегарасидан ўтди. Кун давомида нархлар ўртача 5-9 фоизга ўсди.
Газ нархининг ошиши сабаблари
Охирги икки ой давомида Европада газ нархи ҳар минг куб метр учун 800-1000 доллар оралиғида барқарор сақланиб қолди. Бироқ, июнь ойининг ўрталарига келиб, бир қатор ташқи омиллар қийматнинг тез ўсишига олиб келди.
Европада газ нархининг кескин ошишига асосий сабаблардан бири «Газпром»нинг «Шимолий оқим» (SP-1) орқали насослар ҳажмини биринчи навбатда кунига 167 миллиондан 100 миллион куб метргача – деярли 40 фоизга камайтириш ҳақидаги баёноти бўлди.
Таъминотнинг пасайиши SP-1 учун турбиналар ва блокларнинг асосий етказиб берувчиси бўлган Siemens компаниясининг ускуналари билан боғлиқ муаммолар туфайли юзага келди. Ғарб санкциялари туфайли Германия концернининг Россия ускуналарига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш имконсиз бўлганлиги сабабли, ускуналар Канадага юборилди. Оттава турбинани икки томонлама фойдаланиш учун мўлжалланган буюм деб ҳисоблади ва уни мамлакат ташқарисига чиқармади.
15 июнь куни «Газпром» Портовая компрессор станциясида яна бир блокнинг ишини тўхтатди. Газпромнинг хабар беришича, Портоваяда ўрнатилган олтита асосий Rolls-Royce 50 МВт блокидан фақат учтаси ишламоқда. Siemens турбиналарга техник хизмат кўрсатиш учун ҳам жавобгар эди.
«Капитал таъмирлашгача бўлган вақт тугаганлиги сабабли (Ростехнадзор кўрсатмаларига мувофиқ ва двигателнинг техник ҳолатини ҳисобга олган ҳолда) Газпром Портовая SS'да бошқа Siemens газ турбинали двигателининг ишлашини тўхтатади, — дейилади монополистнинг Телеграм каналидаги хабарида.
Охирги кунларда Россия газининг қисқариши Европанинг бир қатор йирик энергетика компаниялари томонидан сезилди. Газпромнинг ёқилғи қуйиш ҳажмининг қисқариши Франция гиганти Энгиеда қайд этилган. Россия газининг энг йирик немис харидори Унипер етказиб беришни бирданига 25 фоизга қисқартиришини эълон қилди. Германия вице-канцлери Роберт Хабек эса анъанага кўра Россия газининг Европага етказилишини қисқартиришни сиёсий қарор деб атаган.
Олдинда иссиқ ёз ва салқин куз
Ғарб санкциялари билан боғлиқ қийинчиликларни нафақат «Газпром» бошдан кечирмоқда. Об-ҳаво прогнозларига кўра, 2022 йилнинг ёзи Европада қуруқ ва иссиқ бўлади. Июнь-август ойларида ўртача ҳарорат иқлим меъёридан ўртача 1-3° га юқори бўлади. Уйларда, давлат муассасаларида, боғларда ва кафеларда кондиционерлардан фойдаланиш электр энергиясига қўшимча харажатларни талаб қилади - улар 8-10 миллиард еврони ташкил қилиши мумкин. 2021 йилнинг ёзида жами харажатлар Европа мамлакатларига 55 миллиард еврога тушади.
Шу фонда европалик сиёсатчилар пулни тежашнинг муқобил йўллари ҳақида кўпроқ ўйлашмоқда, бу эса Россия газига қарамликнинг заифлашишига олиб келиши керак. Мисол учун, Эстонияда энергия ресурслари танқислиги сабабли улар аллақачон хонани иситиш учун ўлик дарахтни йиғишни бошладилар. Бироқ, оддий фуқаролар ҳатто филиалларни йиғиш учун ҳам пул тўлашлари керак бўлади, деди Ўрмон хўжалиги давлат маркази (RMK) ёғоч маркетинги бўлими бошлиғи Ульвар Кауби.
Илгари Халқаро энергия агентлиги (IEA) эвропаликларга иқтисод ва Россия хом ашёсидан «озодлик» учун уйларида иситиш ҳароратини 2°C га камайтиришни таклиф қилди. Агентлик раҳбари Фотиҳ Биролнинг сўзларига кўра , бу чора Европа Иттифоқи мамлакатларига яқин вақтгача Европага асосан «Газпром» қувурлари орқали жўнатилган газ истеъмоли даражасини камайтириш имконини беради.
Кузга келиб газ нархи нима бўлади
«Шимолий оқим» орқали ёнилғи оқимининг кескин қисқариши шароитида Европада пасайган ҳажмларни алмаштириш учун кўплаб транзит вариантлари мавжуд эмас. Ҳозирда Россия гази Европа Иттифоқига Украина йўналиши бўйича Соҳранивка станцияси орқали етказиб берилмоқда.
Бироқ, Киев этказиб беришнинг бир қисмини тўсиб қўймоқда, шунинг учун бу участка орқали кунлик насос ҳозирда атиги 40 дан 70 миллион куб метргача, дея таъкидлади Миллий энергия хавфсизлиги жамғармасининг етакчи таҳлилчиси Игор Юшков.
«Шимолий оқимнинг бошида жойлашган газ компрессор станциясидаги барча жиҳозлар Siemens маҳсулотидир. ЕИ Канада билан келишувга келгунига қадар, европаликлар камроқ ва камроқ газга эга бўлади. Агар «Газпром» барча турбиналарни ишдан чиқарса, Европада газ нархи 2021 йилнинг декабрида рекорд даражага кўтарилиши мумкин – ҳар минг куб метр учун 2000 доллардан ошиши мумкин», — деди Юшков.
Унинг қўшимча қилишича, эндиликда фақат Турк оқими Россия газини Европа Иттифоқига етказиб беришда муқобил йўл бўлиб хизмат қилиши мумкин. Бошқа этказиб берувчилардан ёқилғининг тўпланиши билан боғлиқ муаммолар Американинг энг йирик LNG заводида уч ой давомида ёпилган авария билан мураккаблашди.
«Шимолий оқим жуда узун оффшор участкасига эга, шунинг учун дастлаб у ерда Ғарб ускуналарини ўрнатишга қарор қилинган. Санкцияларни ҳисобга олсак, барча Siemens газ турбиналарининг ишдан чиқиши эҳтимолини инкор этиб бўлмайди. Бундай сценарийда «Шимолий оқим» орқали транзит энди кунига 67 миллион куб метргача эмас, балки нолга туширилади», — дея хулоса қилди Юшков.