Сешанба, 15 октябр куни Россиянинг Гаагадаги элчихонасида ўзбек ёзувчиси Анвар Эргашев ва унинг россиялик ҳамкасби Юлий Медведев ҳаммуаллифлигида ёзилган “Бир юз бир” романининг тақдимоти бўлиб ўтди. Китобда Иккинчи жаҳон уруши бошларида асир олиниб, Нидерландиядаги “Амерсфорт” лагерига олиб келинган асли Ўзбекистондан бўлган 101 жангчининг фожиавий тақдири ҳақида сўз боради.
Россия Федерациясининг Нидерландиядаги элчиси Александр Шулгиннинг қайд этишича, китобнинг фашист Германияси устидан ғалабанинг 75 йиллиги арафасида нашр этилиши алоҳида аҳамиятга эга. “Биз бу уруш билан боғлиқ фожиавий воқеалар ҳақидаги тарихий хотирани сақлаб қолиш учун имкони бўлган барча ишни қиламиз. Шу жумладан, Нидерландия ҳудудида ҳалок бўлган ўзбек жангчилари ҳақидаги бор ҳақиқатни тиклашни истаймиз”, деди у.
Китоб тақдимоти учун Брюсселдан етиб келган Ўзбекистоннинг Белгиядаги элчиси Дилёр Ҳакимов: “Бу асар голланд тадқиқотлари асосида ўзбек ва рус тилларида ёзилгани рамзий маънога эга. Фикримча, ушбу китоб жамоатчилик учун жуда муҳим. Биз айни тарих такрорланишига, Ер юзида яна шундай фожиалар рўй беришига йўл қўймаслигимиз керак”, деди.
“Бир юз бир” романи тарихий ҳужжатларга асосланган бўлиб, унда бадиий тўқима ҳам ишлатилган. Авваллари фашистлар ўзбек жангчиларини “Амерсфорт” лагерига Вермахт ким билан жанг қилаётганини голландларга кўрсатиш учун олиб келган, деб ҳисобланарди. Бироқ 2017-2018 йилларда топилган маълумотларнинг гувоҳлик беришича, улар Қизил Армия аскарлари ҳақида олинаётган тарғибот филмида кўриниш бериши учун ҳам бу ерга келтирилган. Бу филмда совет аскарлари инсоний истаклардан маҳрум заиф ва ибтидоий махлуқ кўринишида тасвирланган, ундан Москва остонасидаги жангларда қатнашаётган немис жангчиларини душманга қарши руҳлантириш мақсадида фойдаланиш режаси бўлган.
Ўзбек жангчиларидан 24 нафари очлик, касаллик ва калтаклардан ҳалок бўлган, қолган 77 нафари эса 1942 йил 9 апрел тонгида концлагердан унчалик узоқ бўлмаган ўрмонда отиб ташланган. Уларнинг барчаси Амерсфорт яқинидаги “Совет шон-шуҳрати майдони” хотира мажмуида дафн этилган, аммо жангчиларнинг шахсини аниқлаш имкон бўлмаган.