EastFruit таҳлилчилари ҳозирда Ўзбекистон, Тожикистон, Қозоғистон ва Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларида сабзавот бозоридаги вазиятда сезиларли ўзгаришларга олиб келган ғайритабиий совуқлар оқибатларини диққат билан кузатиб бормоқда.
Аёзнинг таъсири аниқ бўлган биринчи маҳсулот пиёз эди. Ўзбекистонда эҳтимол, Қозоғистонда ҳам пиёз захираларининг катта йўқотилгани ҳақида хабарлардан сўнг Қозоғистон дарҳол пиёз экспортига тақиқ жорий қилди.
Шундай қилиб, пиёз бозоридаги вазият кескинлашди, унинг тақчиллиги энди нафақат Украина ва бошқа Европада, балки Марказий Осиёда ҳам сезилмоқда.
Қолаверса, авваллари йирик пиёз экспортчиси бўлган Ўзбекистон ва Қозоғистон бошқа давлатлардан пиёз импорт қилиш имкониятларини излашга мажбур. Бу мамлакатлар мумкин бўлган етказиб берувчи мамлакатлардан анча узоқда жойлашганлиги сабабли, бу ҳолат маҳаллий истеъмолчи учун ушбу муҳим маҳсулот нархининг кескин ошишига олиб келиши мумкин.
Шунингдек, сабзи ва картошка каби бошқа маҳсулотлар захиралари ҳам совуқдан азият чеккан, деган шубҳалар бор. Ўтган ҳафтанинг ўзидаёқ биз Ўзбекистонда ушбу товарлар нархи кескин ошганига гувоҳ бўлдик ва нархлар шу давр учун рекорд даражага яқинлашди. Тожикистонда, БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (FAO) халқаро маслаҳатчиси Бахтиёр Абдувоҳидовнинг сўзларига кўра, сабзининг салмоқли қисми қишда тупроқда сақланади.
Одатда декабрь ойининг охиридан фермерлар омборхоналарни сабзи билан тўлдиришни бошлади ва бу жараённинг энг юқори чўққиси январь ойида бўлди. Аммо бу мавсумда ғайритабиий совуқ бўлгани учун сабзи қазиш ҳали бошланмаган.
Шунинг учун, сабзи ҳамма жойда ҳали йиғиб олинмаган. У совуққа қандай чидаганини аниқ айтиш ҳали ҳам мумкин эмас - зарарни баҳолаш учун сиз тупроқ эришини ва биринчи партиялар қазиб олинишини кутишингиз керак. Бироқ, сабзи бир неча кун кетма-кет тупроқда қолаётган ҳудудларда ҳаво ҳарорати кечаси 15 даража совуққа тушгани боис, зарар бўлишини тахмин қилиш мумкин, - дейди Бахтиёр Абдувоҳидов.
Ҳозирча Тожикистонда сабзи нархи барқарорлигича қолмоқда, аммо шубҳалар тасдиқланса ва сабзи совуқдан жабр кўргани аниқланса, бу бозорда ҳам вазият кескин ўзгариши мумкин.
Дарвоқе, савдогарлар улгуржи ва чакана бозорларга етказиб берилаётган мева-сабзавотларнинг катта қисмининг йўқотишларини айтишмоқда. Аёз сотувга қўйилган катта миқдордаги картошка, сабзавот ва меваларга зарар етказди, чунки бу маҳсулотлар юк ташиш харажатларини камайтириш учун минтақада изоляцияланмаган транспорт воситаларида ташилади. Табиийки, бу маҳсулотлар энди истеъмолга яроқсиз бўлиб, утилизация қилинади.
Баъзи ташвишлар картошка билан боғлиқ вазият билан ҳам боғлиқ бўлиб, улар ҳам кўпинча паст шароитларда сақланади. Ўтган ҳафтада Ўзбекистонда картошка нархи 14 фоизга ошди ва бу ҳафта ўтган йилги рекорд даражага етиши мумкин. Гарчи, ҳозирча, ҳеч ким ушбу маҳсулотларнинг захираларига етказилган ҳақиқий зарарни аниқ баҳолашни ўз зиммасига олмаган бўлса ҳам.
Шунингдек, Ўзбекистон ва Тожикистоннинг жанубий вилоятларида эрта сабзавот ва кузги пиёз етиштириш билан боғлиқ вазиятни ҳали баҳолай олмаяпмиз, бироқ бизга келаётган маълумотларни фаол равишда текширмоқдамиз. Биз ўрганишга муваффақ бўлган нарсалар ҳақида батафсилроқ маълумот беришга ҳаракат қиламиз.
Агар Марказий Осиёнинг жанубий ҳудудларидаги эрта сабзавотлар ҳам совуқдан зарар кўриши аниқланса, ички бозор шароитида минтақа ҳам эрта сабзавотларнинг жуда фойдали экспортидан воз кечиши ёки уни кескин қисқартириши мумкин.
Олдинроқ, Ўзбекистон совуқ об-ҳаво туфайли пиёз захираларининг бир қисмини йўқотиб уни импорт қилишга мажбур бўлмоқдалиги ҳақида хабар берган эдик.