Охирги геосиёсий воқеалар долларнинг гегемонлигига бирор нарса таҳдид соладими деган эски саволни жонлантирди. Ҳеч қандай таҳдид йўқ. Ҳар ҳолда, ҳозирги воқеалар нима учун доллар қирол тахтида қолаётганига урғу беради.
Кейинги даъвогар - сур (жанубий) номи билан режалаштирилган ягона Жанубий Америка валютаси. Бу ғоя 1980 йиллардан бери муҳокама қилинмоқда, аммо Bloomberg Opinion шарҳловчиси Эдуардо Портер буни хавфли ёки номақбул деб ҳисоблайди.
Агар шундай бўлса, у Бразилия ва Аргентина ўртасидаги савдони енгиллаштириш учун ишлатилади (гарчи улар ўз валюталарини сақлаб қолишса ҳам). Бошқа Жанубий Америка давлатлари, агар улар ликвид бўлмаган, ўзгарувчан маҳаллий валюталар билан боғлиқ муаммоларни ҳал қила олсалар, қўшилишни хоҳлашлари мумкин.
Доллар жаҳон валютаси бўлиб қолмоқда, икки триллион купюранинг ярми АҚШдан ташқарида муомалада. Кўпгина мамлакатларда чакана савдода ҳар куни доллардан фойдаланиш маҳаллий валютани алмаштиради. Дунё қарзининг 40 фоизга яқини долларда чиқарилади. Бу АҚШга жуда катта имтиёзлар беради. Мамлакатнинг жорий ҳисобидаги катта тақчиллиги унчалик муаммо эмас, чунки АҚШнинг очкўз истеъмол сектори ютадиган импорт кўпинча долларда тўланади. Бу, шунингдек, назорат қилиш учун улкан имкониятлар яратади, буни АҚШ Ғазначилигининг узоқ қўлидан ташқаридаги ҳар қандай муассаса ёки шахс тасдиқлаши мумкин.
Аммо бу АҚШ охирги чора сифатида глобал кредитор сифатида ҳаракат қилаётганини ҳам англатади. Жаҳон валюта захираларининг деярли 60 фоиз долларда, евро эса 20 фоиз билан иккинчи ўринда туради. Барча валюта операцияларининг деярли 90 фоиз доллардан фойдаланган ҳолда амалга оширилади. Глобал пандемияга жавобан иқтисодиётни рағбатлантириш учун Федерал захира тизими ва дўстона марказий банклар ўртасида йирик валюта алмашинуви амалга оширилди.
Сўнгги пайтларда унинг савдо-сотиқ бўйича позицияси пасайган бўлсада, глобал молиявий инқироздан кейинги даврнинг кўп қисмида доллар қимматлашгани ажабланарли эмас. Криптовалютанинг яқинда қулаши лидерга қаршилик кўрсатиш қанчалик қийинлигини таъкидлайди. АҚШ иқтисодиёти облигациялари ва қимматли қоғозлари билан бирга ёмон кунларда ҳам, яхши пайтларда ҳам глобал сармоядорлар учун хавфсиз бошпанага айланди.
Янги нефть валютасини яратиш
Доллар учун кўпроқ муҳокама қилинадиган таҳдид - бу Хитой ва Саудия Арабистони ўртасидаги углеводород савдоси доллардан фойдаланмасдан. Саудия Арабистони Хитойнинг декабрь ойида сотиб олган 350 миллион баррель нефтнинг 15 фоизини етказиб берувчи Пекиннинг энг йирик нефть етказиб берувчиси сифатида Россияни алмаштирди.
Яхши бартер Хитойнинг Россия ва ҳатто Эрон билан савдосида қўлланилиши мумкин. Аммо Саудия Арабистони Хитой товарлари ёки юанга жуда муҳтож бўлиши даргумон, чунки у дунёнинг иккинчи йирик иқтисодиётига экспорт қиладиган нефтнинг қиймати йилига 50 миллиард долларга тенг.
Еврода ҳисоб-китоб қилиш муаммони қисман ҳал қилиши мумкин, аммо бу ерда ҳам чекловлар мавжуд. Саудия Арабистони ўз валюта фондлари фойдали бўлишини таъминлаши керак ва АҚШ ғазначилик облигациялари нафақат Хитой ёки Европа суверен облигацияларига қараганда юқори даромад келтиради, балки сайёрадаги энг ликвидли қимматли қоғозлардан ҳам фойда кўради.
Рақобатчи нефть валютаси пайдо бўлган тақдирда Америка валютаси ўзининг доминант мақомини йўқотади. Аммо углеводород хомашёсининг жаҳон савдосининг катта қисми долларда бўлиши ва келажакда ҳам шундай бўлишининг объектив сабаблари бор. Россия билан иттифоқ тузган Нефть экспорт қилувчи давлатлар ташкилоти нефть нархини ҳам, етказиб беришни ҳам назорат қила олмайди.
Долларнинг афзалликлари шуҳрат миқёсини ўз ичига олади. Ҳажми муҳим: жаҳон савдосининг тахминан 40% долларда тўланади, бу АҚШнинг жаҳон савдосидаги улушидан тўрт баравар кўп. Доллар SWIFT тармоғидаги банклараро операциялар ҳажмининг 42 фоизини ташкил қилади. Юаннинг улуши 2 фоизни ташкил этади. Евро 36% ни ташкил қилади, лекин асосан бу еврозонанинг 20 аъзоси ўртасидаги операциялардир. Жаҳон савдосида евронинг улуши анча кичик - 16%. Тегишли ички таъсир зоналаридан ташқарида долларга альтернатива йўқ.
Ўз валютасини бошқаришга бўлган ички эҳтиёж миллатлараро тармоқда иштирок этишнинг хаёлий афзалликларидан анча устундир; Мисол учун, аъзо давлатлар ўртасидаги иқтисодий фарқларни ҳисобга олган ҳолда, евронинг мақсадларга мувофиқлиги ҳақидаги шубҳаларни олайлик.
Осиёнинг йирик давлатлари – Ҳиндистон, Хитой, Япония ва Корея янги валюта яратиш тўғрисида қарор қабул қилмагунича, доллар дунёдаги етакчи валюта бўлиб қолади.