Олий Мажлис Қонунчилик палатаси учун сайловлар ўтди. Парламент шакллантирилди. Янги маъмуриятнинг парламентаризм ва партиялар борасидаги қарашларини «синовдан ўтган эҳтиёткорлик» деб аташ мумкин.
Парламент кейинги беш йил давомида жамият учун мутлақ авторитет ҳисобланган давлат институти бўлмайди, жамиятнинг энг оғриқли муаммолари парламент деворлари ичида энг жиддий шаклларда жарангламайди, одамлар парламент сессияларини «жамият ва давлат тақдири ҳал бўлмоқда» дея кузатмайди. Айни пайтда, парламентда жамиятнинг муаммоларини жуда оҳиста, эҳтиёткорлик билан, узоқдан ишора қилиш, кўрсатиш, баъзан масалани кўндаланг қўйиш ҳам кузатилади.
Ўзбекистон жамияти – давлатга, ҳукуматга нисбатан ишончсизликка тўйинган, депрессив дунёқарашдаги жамият ҳисобланади. Депрессив бўлишининг белгиси – жамият ўз энергиясини чеклайди, ютади, уни ифода қилишдан тортинади, ҳокимиятдан қўрқади. Ўзбекистон жамиятининг норозиликлари йиллар давомида фақат қалинлашди, қават-қават бўлиб босилаверди.
Давлат бошқаруви модели ўзгариши ҳақида баёнотлар берилди: ислоҳотлардан қайтмаслик, репрессиялардан воз кечиш таъкидланди. Демак, жамият онгидаги, зеҳниятидаги норозиликларни суғуриб ташлаш, уларни каналлаштириш технологиялари, механизмлари ҳақида ўйланиши керак.
Баъзи социологлар жамиятдаги яширин ва ошкора норозиликларни илғайдиган, уларни ҳал қиладиган институтларга нисбатан «ижтимоий амортизаторлар» дейишади. Одатда, ҳуқуқий-эркин давлатларда мана шундай амортизаторлар сифатида давлат органлари, партиялар, парламент, сайловлар, тинч намойишлар, оммавий ахборот воситалари, нодавлат ташкилотлар ва жамиятдаги салоҳиятли актёрлар кўрилади.
Сиёсат – бу жамиятни, миллионлаб одамларни сўз билан ҳаракатлантириш, уларни фикрлаш ва ҳаракатланиш моделини ўзгартириш қобилиятидир. Ўзбекистонда ислоҳотларни таъминлаш ва маҳрум қилишларсиз бошқарувни амалга ошириш учун жуда салоҳиятли давлат органлари, кучли сиёсатчилар, жамиятнинг юқори ишончидаги мутафаккирлар ҳамкорлиги назарда тутилади.
Кейинги «мураккаб йилларда» қайси давлат институтлари энг салоҳиятли ижтимоий амортизатор вазифасини ўтайди? Жамиятга куч ишлатмасдан, ислоҳотлар сиёсатига путур етказмасдан, Ўзбекистоннинг ҳалқаро репутациясини бузмасдан, қайси давлат институтлари муаммоларни тез илғайди, ва уларни имкон қадар тез ҳал қилиш чораларини кўради?
Ўзбекистон ҳукуматига – Вазирлар маҳкамасига, жамият ишонмайди, вазирларни ва давлат мулозимларини ўзбекистонликлар ўзларининг энг жиддий оппоненти сифатида кўради, ўзларининг ҳақ-ҳуқуқларини ягона поймол қилувчи куч сифатида давлат мулозимларини кўрсатишади.
Янги парламент ва анъанавий партиялар ҳам жамият ишончига тўлиқ кириш имкониятини йўқотишди. Янги парламент депутатларига, қанчалик «жонланинг!» дейишмасин, улар ҳукуматни (Вазирлар маҳкамасини) тегиш ва тергашни эплай олмайди. Аксинча, инстинктдан келиб чиқиб, ижроия ҳокимиятига ёқишни ва жамият манфаатларини тегиб туриш, назорат қилиш йўлини танлашади. Сабаби – сиёсий маданият, сиёсий дунёқараш – жуда жиддий масала.
Қайси давлат институти қолаяпти? Президент? Ҳа, лекин бу ўринда ҳам жиддий зиддиятлар ва бўшлиқлар бор. Президентнинг атрофи – асосан, жамият учун энг ишончсиз бўлган шахслардан иборат. Бу кадрлар Мирзиёев бошқарув моделининг тимсоллари эмас, биринчи маъмурият тимсоллари сифатида қабул қилинади. Бу кадрлар жиддий ижтимоий-сиёсий инқирозлар пайтида ўз ташаббуслари ва кучли нутқлари билан жамиятни ишонтира олишмайди. Аксинча, улар бундай ҳолатларда дарҳол Президентнинг орқасига ўтиб, яшириниб олишади ва бир кўзлари билан вазиятни пойлаб ўтиришади. Агар бу шахслар жамият олдига чиқишса, одамларнинг ҳокимиятга ишончсизлиги икки карра ошади холос.
Уч йиллик кузатишлар кўрсатадики, жамиятда кучли баҳс-мунозаралар кетаётганда, у-бу юқори лавозимдаги амалдор маънавий ёки ҳуқуқий хатолар қилганда, олий ҳокимият кўринмаяпти, эшитилмаяпти. Бир сўз билан айтганда, ташаббусни ўз қўлига олиб, жамиятни энг юқори маҳорат билан ишонтириш, уни тафаккурини йўналтириш вазифасини олмаяпти. Бу, албатта, ғалати. Оқибатлари ҳам салбий бўлиши мумкин. Чунки, ҳақиқий ҳокимият – одамларнинг тафаккурида ўз ифодасини топган бўлиши, обрў-эътибори мустаҳкам авторитет сифатида қабул қилиниши лозим.
Аслида, Янги Ўзбекистонга, жорий Президентдан ташқари, унинг салоҳиятли командаси, кучли партиялардан таркиб топган мустақил парламент, ўжар касаба уюшмалари, қўрқмас ва қайсар ОАВ, совуққон ва ҳуқуқдан чекинмайдиган прокуратура, ҳеч кимга кўринмайдиган профессионал Давлат ҳавфсизлик ҳизмати, мустақил ва адолатли суд тизими ҳам зарур.
Давлат жамиятда йиғилиб қолган муаммолардан эмас, ушбу муаммоларнинг баралла айтилишидан чўчимоқда. Ҳозирги сиёсий фурсатнинг қулайлиги шундан иборатки, жамиятдаги муаммоларнинг айтилиши – иккинчи маъмурият легитимлигини кучайтиради. Лекин, эҳтиёткорлик ортиқча бўлиб кетмоқда. Сабаби оддий — жамият муаммоларини каналлаштирадиган давлат институтларининг шаклланиши оқсаяпти.