Бу қандай ишлайди?

Пул банкнотлар ва тангалардан кўра кўпроқ. Агар сизнинг банк ҳисобингиз бўлса, ундаги пулларни, одатда, дебет карта билан олишингиз мумкин. Сиз банк ҳисобингиз билан нарсаларни сотиб олишингиз мумкинлиги сабабли, биз буни нақд пул бўлмаса ҳам, пул деб ҳисоблаймиз.

Шунинг учун, агар сиз банкдан 100 доллар қарз олсангиз ва банк сизнинг ҳисобингизга ушбу суммани киритса, “янги пул” яратилган ҳисобланади. Ҳисобингизга тушгунча у мавжуд эмас эди.

Бу, шунингдек, кредитни тўлашда банкингиз яратган электрон пул “ўчирилган” деган маънони англатади – у ўша пайтда  мавжуд эмас эди. Сиз бойроқ ёки камбағал бўлмагансиз. Сизнинг банк ҳисобингизда камроқ пул бўлиши мумкин, аммо қарзларингиз ҳам камайди. Демак, банклар бойликни эмас, балки пулни яратади.

Банклар шу йўл билан иқтисоддаги пулнинг 80 фоизни электрон омонат сифатида яратадилар. Таққослаш учун, банкнотлар ва тангалар атиги 3 фоизни ташкил қилади. Ниҳоят, аксарият банкларнинг биз билан ҳисоб рақамлари бор, бу уларга пул ўтказиш имконини беради. Бу электрон марказий банк пуллари ёки захиралари деб аталади.

Банклар хоҳлаганча пул ярата оладими?

Йўқ, улар бу ишни қила олишмайди.

Низом банклар қанча пул яратиши мумкинлигини чеклайди. Мисол учун, одамлар ўз кредитларини тўламаган тақдирда, улар капитал деб аталадиган маълум миқдордаги молиявий ресурсларга эга бўлишлари керак. Молиявий инқироздан кейин бу чекловлар янада кескинлашди.

Банклар, шунингдек, чап, ўнг ва марказдаги мижозларига кўп миқдорда  пул берса, банкрот бўлиш хавфи бор. Масалан, қарз олган одамлар уни сарфлашлари мумкин. Агар улар бошқа банкларда ҳисоб рақамлари бўлган одамларга тўловларни амалга оширсалар, уларнинг банки электрон марказий банк пулининг бир қисмини жўнатиб, бошқа банкка пул ўтказиши керак бўлади. Шундай қилиб, агар битта банк жуда кўп пул қарз берса, унинг Марказий банк  ҳисоб рақамида бошқа банкларга тўлаш учун етарлича электрон пул бўлмайди.