Урушдан бери Россия қазиб олинадиган ёқилғининг энг йирик импортчилари
Яқинлашиб келаётган санкциялар ва импорт тақиқларига қарамай, Россия Украинага бостириб кирганидан бери дастлабки 100 кун ичида кунига ўртача 977 миллион долларга тенг бўлган 97,7 миллиард долларлик қазиб олинадиган ёқилғи экспорт қилди.
Хўш, Россия қайси ёқилғиларни экспорт қилмоқда ва бу ёқилғиларни ким импорт қилмоқда?
Юқоридаги инфографика Энергия ва тоза ҳаво тадқиқот маркази (CREA) маълумотларига асосланиб, урушнинг дастлабки 100 кунида Россиянинг қазиб олинадиган ёқилғи экспортининг энг йирик импортёрларини кузатиб боради.
Россиянинг қора олтини
Жаҳон энергетика бозори сўнгги бир неча йил ичида бир нечта зарбаларни кўрди.
Юқори оқимдаги нефть ва газ инвестицияларининг босқичма- босқич камайиши ва пандемия туфайли ишлаб чиқаришнинг қисқариши таъминотнинг қисқаришига олиб келди, иқтисодлар қайта очилгани ва қиш совуқлашгани сабабли одамлар кўпроқ энергия истеъмол қилишди. Бинобарин, қазиб олинадиган ёқилғига талаб Россиянинг Украинага бостириб киришидан олдин ҳам ортиб борди, бу эса бозор зарбасини янада кучайтирди.
Россия учинчи йирик нефть ишлаб чиқарувчи ва иккинчи йирик экспортчи ҳисобланади. Босқиндан кейинги 100 кун ичида нефть Россиянинг энг қиммат қазилма ёқилғи экспорти бўлиб, 48 миллиард долларни ёки умумий экспорт даромадининг қарийб ярмини ташкил этди.
| Қазиб олинадиган ёқилғи | Экспортдан тушган тушум (24 февраль - 4 июнь) | Россия қазиб олинадиган ёқилғи экспортининг умумий даромадининг %
|
| Хом нефть | $48,3 млрд | 49,4% |
| Газ қувури | $25,2 млрд | 25,8% |
| Нефть маҳсулотлари | $13,6 млрд | 13,9% |
| Суюлтирилган табиий газ (ЛНГ) | $5,4 млрд | 5,5% |
| Кўмир | $5,0 млрд | 5,1% |
| Жами | $97,7 млрд | 100% |
|---|
Россия хом нефти танкерларда жўнатилган бўлсада, қувурлар тармоғи Россия газини Европага олиб боради. Дарҳақиқат, Россия Европа Иттифоқига импорт қилинадиган табиий газнинг 41 фоизини ташкил қилади ва баъзи давлатлар деярли фақат Россия газига боғлиқ. Экспорт қилинган 25 миллиард долларлик газ қувурининг 85 фоизи Европа Иттифоқига тўғри келди.
Россия қазиб олинадиган ёқилғининг энг яхши импортчилари
100 кунлик даврда Россиянинг қазиб олинадиган ёқилғи экспорти даромадининг 61 фоизи Европа Иттифоқи блокига тўғри келди.
Германия, Италия ва Голландия - Европа Иттифоқи ва НАТО аъзолари - энг йирик импортчилар қаторига кирди, фақат Хитой уларни ортда қолдирди.
| Мамлакат | Россиядан қазиб олинадиган ёқилғи импортининг қиймати (24 февраль - 4 июнь) | Россия қазиб олинадиган ёқилғи экспортининг умумий даромадининг % |
|---|---|---|
| Хитой | $13,2 млрд | 13,5% |
| Германия | $12,7 млрд | 12,9% |
| Италия | $8,2 млрд | 8,4% |
| Нидерландия | $8,2 млрд | 8,4% |
| Туркия | $7,0 млрд | 7,2% |
| Польша | $4,6 млрд | 4,7% |
| Франция | $4,5 млрд | 4,6% |
| Ҳиндистон | $3,6 млрд | 3,7% |
| Бошқа | $35,7 млрд | 36,5% |
| Жами | $97,7 млрд | 100% |
Хитой май ойида кунига 2 миллион баррель арзонлаштирилган рус нефтини импорт қилган ҳолда Германияни энг йирик импортчи сифатида ортда қолдирди, бу ўтган йилга нисбатан 55 фоизга кўп. Худди шундай, Россия Хитойнинг энг йирик нефть етказиб берувчиси сифатида Саудия Арабистонини ортда қолдирди.
Импортнинг энг катта ўсиши Ҳиндистондан бўлиб, 100 кунлик даврда Россиянинг барча нефть экспортининг 18 фоизини сотиб олди. Ҳиндистонга кетаётган нефтнинг катта қисми қайта ишланган маҳсулот сифатида Россия импортидан мустақил бўлишга ҳаракат қилаётган АҚШ ва Европага қайта экспорт қилинади.
Россияга қарамликни камайтириш
Украинага бостириб киришга жавобан бир қанча давлатлар экспортга, жумладан, қазиб олинадиган ёқилғиларга нисбатан санкциялар қўллаш орқали Россияга нисбатан қаттиқ чоралар кўрди.
АҚШ ва Швеция Россия қазиб олинадиган ёқилғи импортини бутунлай тақиқлади, ойлик импорт ҳажми май ойида босқин бошланган вақтга нисбатан мос равишда 100% ва 99% камайди.
Глобал миқёсда, Россиядан ойлик қазиб олинадиган ёқилғи импорти ҳажми май ойида 15% га камайди, бу мамлакат атрофидаги салбий сиёсий кайфиятдан далолат беради.
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, Европанинг бир қанча давлатлари, жумладан, 100 кунлик давр ичида энг йирик импорт қилувчи давлатлар Россиянинг қазиб олинадиган ёқилғиларини қисқартиришди. Европа Иттифоқининг Россияга қарамликни камайтириш бўйича коллектив қароридан ташқари, баъзи давлатлар мамлакатнинг рублдаги тўлов схемасидан ҳам воз кечди, бу эса импортнинг қисқаришига олиб келди.
Импортни қисқартириш давом этиши мумкин. Европа Иттифоқи яқинда Россияга қарши олтинчи санкция пакетини қабул қилиб, Россиянинг барча денгиз хом нефть маҳсулотларига тўлиқ тақиқ қўйди. Европа Иттифоқининг Россиядан нефть импортининг 90 фоизини қоплайдиган тақиқ амалдаги шартномаларни бажаришга рухсат берувчи олти-саккиз ойлик муддатдан кейин ўз таъсирини тўлиқ амалга ошириши мумкин.
Европа Иттифоқи Россия нефтини босқичма-босқич тўхтатаётган бир пайтда, бир қанча Европа давлатлари Россия газига қаттиқ боғланган. Россиянинг қазиб олинадиган ёқилғига тўлиқ бойкот қилиниши Европа иқтисодиётига ҳам зарар этказади - шунинг учун босқичма-босқич тўхташ, эҳтимол, ўзгарувчан геосиёсий муҳитга боғлиқ бўлади.