Энергия нархларининг ошиши Евро зона иқтисодиётида инқирозли ҳодисалар занжирини келтириб чиқарди ва коронавирус чекловларини олиб ташлашнинг ижобий таъсирини қоплади. Энг камида кейинги икки чоракда Европа иқтисодиёти рецессияга дуч келиши мумкин. Инқироз яна давом этиши мумкин - кўп нарса энергия бозоридаги вазиятга боғлиқ дейилади хабарда.
Европа иқтисодиёти шу қишдаёқ таназзулга юз тутиши мумкин – Bloomberg таҳлилчилари сўровларига кўра, Евро ҳудуди ялпи ички маҳсулоти кетма-кет икки чорак, 2022 йил охири – 2023 йил бошида 60 фоизлик эҳтимол билан қисқариши кутилмоқда.
Минтақанинг энг йирик иқтисодиёти Германия прогнози 2022 йилга нисбатан икки баравар, 2023 йилга нисбатан уч баравар камайди.
Ҳозирда Европадаги таназзулни жуда реал сценарийга айлантирадиган асосий муаммо - бу рекорд даражадаги инфляция. Август ойида евро ҳудуд тарихидаги энг юқори нарх ўсиши йиллик ҳисобда 9,1 фоизга қайд этилган.
Инфляциянинг тезлашишининг асосий сабаби - Россия газини етказиб бериш ҳажмининг қисқариши ва уларни тўлиқ тўхтатиш хавфи. Европанинг табиий газга бўлган эҳтиёжининг қарийб учдан бир қисмини таъминловчи "Шимолий оқим 1" газ қувури июль ойида техник ишлар туфайли етказиб беришни 10 кунга тўхтатиб қўйди, бироқ улар якунланганидан кейин ҳам у тўлиқ қувватда ишламади – атиги 20 фоизи ишлай олди, кейин эса 31 августда у яна ишлашни тўхтатди. Шу сабабли, август ойида Европада газ нархи минг кубометр учун 3000 доллардан ошди.
Юқори энергия нархлари иқтисодиётнинг кенг доирасига таъсир қилади. Европа алюминий ва рух эритиш қувватларининг ярми аллақачон ёпилган. Азотли ўғитлар ишлаб чиқариш учун хом ашё бўлган газнинг юқори нархлари туфайли Европада ўғит ишлаб чиқариш тахминан 70% тўхтатилди.
Бу, ўз навбатида, озиқ-овқат ва кундалик харажатларнинг ошишига олиб келади. Озиқ-овқат нархларига қўшимча босим минтақада ўнлаб йиллардаги энг ёмон қурғоқчилик туфайли ҳосил етишмаслиги билан боғлиқ. Бундан ташқари, Рейн дарёсининг паст даражаси Германияда логистика қийинчиликларини келтириб чиқаради, Францияда эса совитиш суви етишмаслиги атом энергиясини ишлаб чиқаришга таъсир қилмоқда.
Халқаро энергетика агентлиги маълумотларига кўра, бу йил Европа давлатлари Россия газ импортининг фақат ярмини муқобил манбалардан (LNG, муқобил газ қувурлари, кўмир, биоёқилғи, атом энергияси ва қайта тикланадиган манбалар ва бошқалар) алмаштира олади.
Қишгача минтақанинг аксарият мамлакатлари ўз газ омборларини 80% қувватига тўлдиришлари керак, аммо баъзи штатлар ҳатто бундай шароитларда ҳам заифроқ кўринади. Мисол учун, Германия энергетика регулятори Федерал тармоқ агентлиги маълумотларига кўра, ноябрь ойига қадар мамлакатдаги газ омборлари 95 фоизга тўлади, аммо агентлик раҳбари Клаус Мюллернинг сўзларига кўра, бу фақат икки йилга етади.
Бир қатор давлатлар энергия истеъмолини камайтириш чораларини кўришни бошладилар. Мисол учун, Испанияда соат 22:00 дан кейин дўкон ойнаси ёритгичларини ўчириш мажбурийдир, Германияда эса давлат муассасаларида иссиқ сувни ўчиришни бошладилар, шунингдек, улар хоналарда ҳарорат чегарасини 19 °да ўрнатишни режалаштирмоқдалар. Европадаги энг йирик нефть ва газ компанияси Royal Dutch Shell раҳбари Бен ван Берденнинг сўзларига кўра, кундалик энергияни тежаш бир неча йил давом этиши мумкин. "Бизда бир неча қиш бўлиши мумкин, бу ерда биз қандайдир тарзда тежаш, самарадорликни ошириш, рацион ва муқобил вариантларни яратиш орқали қандайдир тарзда ечим топишимиз керак", дейди у.
Европа иқтисодиёти учун қўшимча қийинчиликлар
Европа иқтисодиёти учун қўшимча қийинчиликлар жорий йилда долларга нисбатан ўз қийматининг 15% дан кўпроғини йўқотган евронинг қулаши билан яратилмоқда. Июль ойида Европа валютаси 20 йил ичида биринчи марта доллардан арзонроқ бўлди, август ойининг охирида вазият яна такрорланди.
Заиф валюта импорт харажатларини, жумладан, Европа Иттифоқи учун муҳим бўлган энергия ресурслари учун харажатларни оширади. Экспортчилар валютанинг қадрсизланишидан фойда кўрадилар.
Яқин истиқболлар
Умуман олганда, Европа иқтисодиёти инқирозга жуда яхши шаклда яқинлашмоқда - ишсизлик даражаси 6,6% ни ташкил этади, бу Европа стандартлари бўйича тўлиқ бандликка яқин деган маънони англатади, гарчи Украинадаги можаро бошида истеъмолчи ишонч даражаси пасайган, деб ёзади The Economist, лекин бир неча ой ичида вазият ёмонлашишини таъкидлайди. Учта асосий сабаб бор - ECB пул-кредит сиёсатининг яқинлашиб келаётган қатъийлашиши, саноат корхоналарига буюртмалар сонининг камайиши, шунингдек, хизматлар соҳасида талабнинг кутилаётган пасайиши.
Август ойи охирида ишбилармонлик фаоллиги билан боғлиқ вазиятни кўрсатувчи Евро ҳудуди менежерларининг харидлар индекси 49,2 га тушиб, 2021 йил февралидан бери энг паст кўрсаткичдир, ва кетма-кет иккинчи ой давомида у 50 дан паст бўлиб қолмоқда, бу фаолликнинг ўсишини пасайишдан ажратиб турадиган белги. S&P Global иқтисодчиси Эндрю Харкернинг сўзларига кўра, маълумотлар иқтисодиётнинг учинчи чоракда аллақачон қисқариб бораётганидан далолат беради. Унинг таъкидлашича, инфляциянинг салбий оқибатлари пандемия чекловларини олиб ташлашнинг ижобий таъсиридан устундир.
Morgan Stanley таҳлилчиларига кўра, энергия инқирозининг Европа иқтисодиётига таъсири кейинги икки чорак билан чекланиб қолмайди – юқори нархлар ва энергия таъминотидаги ноаниқлик 2023-24 йиллар қишигача сақланиб қолади.
Бироқ, кейин инвестиция банки иқтисодчилари хусусий ва давлат инвестицияларининг ўсиши ҳисобига тикланишни кутишмоқда. Нархлар аста-секин пасаяди, гарчи 2023 йил охиригача инфляция кўрсаткичи 2% га қайтиш мумкин бўлсада, агар энергия нархининг юқорилиги билан боғлиқ вазият узоққа чўзилмаса, деб ёзади ING таҳлилчилари шарҳида.