Efiopiya mashhur qo‘shiqchi Xachalu Xundessaning o‘ldirilishidan keyin noroziliklar to‘lqini ostida qoldi. Millatlararo tartibsizliklar natijasida bir necha kun davom etgan norozilik namoyishlarida kamida 166 kishi halok bo‘ldi.
34 yoshli Xundessa Efiopiyadagi eng yirik oromo etnik guruhining vakili va ularning g‘oyalari va intilishlarining ifodasi edi. Xonanda norozilik qo‘shiqlari bilan tanilgan va 2018 yilda hokimiyatning almashishiga olib kelgan hukumatga qarshi norozilik namoyishlari ortidan tinglovchilarning mashhurligi va muhabbatiga sazovor bo‘lgan. O‘sha vaqtdan beri bir yil oldin Eritreya bilan yarashgani uchun Nobel Tinchlik mukofotini olgan amaldagi bosh vazir Abiy Ahmad Ali hokimiyat tepasida.
Tinchlik bo‘yicha Nobel mukofoti Efiopiya bosh vaziri Abiy Ahmadga berildi
Xundessa o‘tgan dushanba kuni otib o‘ldirilgan. Uning o‘limidan so‘ng norozilik namoyishlar poytaxt Addis-Abebada va oromo xalqining vatani bo‘lgan Oromiya viloyatida boshlandi. Noroziliklar to‘lqinini bostirish uchun hukumat mamlakatning ayrim qismlarida Internetdan foydalanish imkoniyatini cheklab qo‘ydi.
Bosh vazir Abiy Ahmad Ali Xundessaning o‘ldirilishi va noroziliklarning boshlanishini vaziyatni izdan chiqarishga urinish deb baholadi.
Politsiya ma’lumotlariga ko‘ra, xonandaning o‘ldirilishi munosabati bilan 35 kishi hibsga olingan, ular orasida mamlakatning taniqli siyosatchisi Javar Muhammad ham bor. Jinoyatning sabablari hali aniqlanmagan, ammo Xundessaga o‘lim tahdidi qilingani ma’lum.
Efiopiyaning uchta telekompaniyasi etnik va diniy adovatni qo‘zg‘atgan fitnalar uchun tergovga tortildi. Ulardan biri - Javad Muhammadga tegishli Oromo Media Network stansiyasining faoliyati to‘xtatildi.
Mamlakatning ayrim hududlarida vaziyat tarangligicha qolmoqda. Efiopiyaning sharqidagi Dire-Daua shahrida politsiya kamida ikki yuz kishini hibsga oldi.
Tahlilchilarga ko‘ra, hozirgi tartibsizliklar Afrikaning ikkinchi yirik mamlakatidagi vaziyatni beqarorlashtirishi va siyosiy inqirozni chuqurlashtirishi mumkin.
Mamlakat hozirgi bosh vazir boshchiligida demokratiya sari harakatni boshladi, ammo hozir hukumat Internetni o‘chirish kabi nutqlarni bostirishning repressiv usullarini qo‘llashda ayblanmoqda.
Tartibsizliklar qanday boshlandi?
Xonandaning minglab muxlislari hafta boshida poytaxt Addis-Abebada o‘z qahramonlari bilan xayrlashish uchun yig‘ilishdi.
Biroq, tartibsizliklar Xundessaning jasadi uning ona shahri Ambo shahriga olib borila boshlanganida boshlandi, bunda taniqli OAV magnati va amaldagi hukumat tanqidchisi Javar Muhammad va uning tarafdorlari tomonidan namoyishlarga aralashib, jasadni poytaxtga qaytarishga uringan.
Shundan keyin Muhammad hibsga olindi. Maxsus kuchlar xodimlari uning qo‘riqchilaridan 8 ta Kalashnikov avtomati, 5 ta avtomat va 9 ta radio uzatish moslamasini tortib oldi.
Seshanba kuni, g‘alayon tufayli, Addis-Abebada hokimiyat idoralari norozilik namoyishlari Oromiya viloyatiga tarqalgani sababli mamlakatning ayrim qismlarida Internetni o‘chirib qo‘ydi. Qaroqchilik va to‘qnashuvlarning oldini olish uchun poytaxtda armiya bo‘linmalari joylashtirildi.
Payshanba kuni zo‘ravonliklar boshlanishidan qo‘rqqan politsiya ixtiyoriy ravishda ona shahri Ambo shahrida bo‘lib o‘tgan xonandaning dafn marosimiga qatnashishga ruxsat berishdi.
"Ovozimizni yo‘qotdik"
Oromo vakillarining ta’kidlashicha, Xundessaning o‘ldirilishi ularni ovozidan mahrum qildi.
Bi-bi-sining Efiopiyadagi muxbiri Bikele Atomning so‘zlariga ko‘ra, Xachalu shunchaki qo‘shiqchi emas edi, u oromoning timsoli edi, u ko‘p yillar davomida turli xil rahbarlar ostida o‘z xalqining siyosiy va iqtisodiy marjinallashishini ochiq e’lon qilgan.
Xachalu Xundessa 17 yoshida norozilik namoyishlarida qatnashgani uchun besh yilga qamalgan. Efiopiyani tark etgan boshqa ko‘plab adolat kurashchilaridan farqli o‘laroq, u mamlakatda qoldi va yoshlarni o‘z huquqlari uchun kurashishga undashda davom etdi.