Fransiya prezidenti Emmanuel Makron portlashdan keyin Bayrutga tashrif buyurgan birinchi xorijiy rahbar bo‘ldi. Tashrifdan ko‘zlangan maqsad nafaqat Livan xalqi bilan birdamlikni bildirish va zarur moliyaviy yordam ko‘lamini baholash, balki mahalliy siyosatchilarga qandaydir siyosiy kelishuvni taklif qilishdir. "Men livanliklarning g‘azabini his qilyapman", dedi Fransiya prezidenti mamlakatga yordam berish uchun ajratilgan mablag‘ korrupsionerlarga berilmasligini va’da berib. Emmanuel Makronning tashrifi uchun o‘n minglab livanliklar Fransiyaning Livanni boshqarish vakolatini qaytarib berishga chaqiruvchi petitsiyaga imzo chekdilar.
لبنان ليس وحيداً
— Emmanuel Macron (@EmmanuelMacron) August 6, 2020
Janob Makron Bayrutga kelishi bilanoq o‘z Tvitterida "Livan yolg‘iz emas", deb fransuz va arab tillarida tvit qoldirdi. Livan Prezidenti Mishel Aun uni aeroportda kutib oldi. U yerdan prezident zudlik bilan seshanba kuni musodara qilingan ammiakli selitra bo‘lgan ombor portlagan Bayrut portiga yo‘l oldi. Portlashlarning asosiy versiyasi beparvolik bo‘lmoqda. So‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, 137 kishi o‘lgan, 5 ming kishi jarohatlangan. Qurbonlar soni doimo o‘sib bormoqda: o‘nlab odamlar bedarak yo‘qolgan, ko‘plab yaradorlarning ahvoli og‘ir. O‘lganlar orasida Fransiya fuqarosi - me’mor Jan-Mark Bonfis ham bor. U Livan fuqarolik urushi paytida vayron bo‘lgan binolarni qayta tiklash loyihalarida qatnashgan (1975-1990). Yana 40 ga yaqin fransuzlar jarohat olishdi. Ulardan uchtasining ahvoli og‘ir.
Bayrut gubernatori Marvan Abbudning so‘zlariga ko‘ra, portlashlar natijasida yetkazilgan moddiy zarar 10-15 milliard dollarga baholanmoqda va bu ko‘rsatkich ham o‘zgarib turibdi. Bir kun oldin, gubernator 3-5 milliard dollar haqida gapirgan edi, Livan qayta qurish uchun o‘z puliga ega emas. Portlashlardan oldin ham Bayrut iqtisodiy inqirozdan chiqish uchun XVJdan yordam olish umidida edi. Biroq, u roz bo‘lmagandi: Livan donorlari ushbu mamlakat rahbariyatidan iqtisodiy islohotlarni boshlashni talab qilishdi. Va bu pozitsiya portlashdan keyin ham o‘zgarmadi. Payshanba kuni XVJ yana bir bor Livan rahbariyatini iloji boricha tezroq islohotlar o‘tkazishga chaqirdi. Bayrutda Fransiya Prezidenti ham shu haqda gapirdi.
Emmanuel Makron yaqin kunlarda Jahon banki, Yevropa Ittifoqi va boshqa institutlar ishtirokida Livanga yordam beradigan xalqaro konferensiya o‘tkazishga va’da berdi. Biroq, u Livan rasmiylari bilan "ichki vaziyat bilan bog‘liq ba’zi og‘riqli dalillarni" muhokama qilmasdan ishlashning iloji yo‘qligini ta’kidladi. "Portlashdan tashqari, biz bu yerda jiddiy inqiroz borligini va rahbariyatning tarixiy javobgarligi bilan bog‘liqligini bilamiz, - dedi u - agar mamlakatda islohotlar amalga oshirilmasa, Livan cho‘kishda davom etadi".
Bundan tashqari, Fransiya rahbari Bayrutga Livan siyosatchilari o‘rtasida yangi kelishuv bo‘yicha takliflarni olib keldi.
Ya’ni, aslida u Fransiyaning o‘nlab yillar oldin Livanda o‘ynagan roliga, Birinchi Jahon Urushidan keyin Usmonli Imperiyasining Yaqin Sharq hududlarini Buyuk Britaniya bilan bo‘lgandagi roliga qaytdi. Livanda Fransiya mandati 1920 yildan 1943 yilgacha amalda bo‘lgan.
Rossiya Fanlar akademiyasining Yevropa instituti Fransuz tadqiqotlari markazi rahbari Yuriy Rubinskiyning so‘zlariga ko‘ra, Prezident Makronning tezkor tashrifi mutlaqo mantiqiy qadamga o‘xshaydi. “Aslida fransuzlar Livan davlatini o‘zlarining protektoratligi ostida yaratdilar va barcha davlat lavozimlarini turli diniy jamoalar o‘rtasida taqsimlab, uning tuzilishini aniqladilar. Endi Livandagi fojia Prezident Makronga butun Fransiya tomonidan tuzilgan davlat bilan birdamlikni namoyish etish uchun imkoniyat beradi”, - dedi u.
Ekspertning fikriga ko‘ra, Emmanuel Makronga bu nafaqat tashqi siyosat taktikasi tomonidan, balki ichki siyosat nuqtai nazaridan ham kerak: bir yarim yildan so‘ng Fransiya yangi prezident saylovlariga duch keladi va bu ochko to‘plash uchun ajoyib imkoniyatdir.
"Janob Makron uyga tashqi siyosatdagi muvaffaqiyat bilan qaytadi. Ya’ni Fransiya bir paytlar hukmron bo‘lgan mintaqaga yana qaytmoqda".
Biroq hamma fransuzlar ham bunday qaytishdan xursand emas. Masalan, So‘l qanot partiyalaridan birining yetakchisi Jan-Lyuk Melanshon Livandagi siyosiy hayotga aralashmaslikka chaqirdi. "Bu Fransiya protektorati emas", - dedi u. Livandagi ba’zi ekspertlar, mamlakatdagi eng nufuzli kuchlardan biri bo‘lgan "Hizbulloh" harakatiga yaqin bo‘lgan fransuzlar ham noroziliklarini bildirmoqdalar.
Livandagi boshqaruv tizimi etno-konfessiyaviy muvozanatga asoslanadi, bunda muayyan jamoaning vakili davlatdagi eng yuqori lavozimlarni egallaydi: prezident har doim xristian maronit, bosh vazir sunniy, parlament spikeri esa shia. Ushbu tizim deyarli 75 yildan beri mavjud bo‘lib, fuqarolar urushidan omon qoldi, ammo yaqinda Livanda uning samaradorligi to‘g‘risida tobora ko‘proq savollar tug‘ilmoqda, chunki mamlakat bir nechta guruhlar qo‘liga tushib, turli xil hokimiyat vakillarining almashinuvidan deyarli o‘zgarmadi. Klanlar bir-biri bilan murosaga kela olmasa, mamlakat bir necha oylar davomida hukumatsiz yoki prezidentsiz, shuningdek byudjetsiz va kundalik muammolarni hal qilmasdan yashashi mumkin. Bundan tashqari, Livandagi aholining tarkibi allaqachon o‘zgargan: bir vaqtlar ozchilik bo‘lgan shialar hozir ko‘pchilikni tashkil qiladi.
Oktabr oyidan beri Livanda aholi ko‘chalarga chiqib va o‘zgarishni talab qilib, hukumatga ishonchsizlik bildirmoqda. Portlash vaziyatni yanada og‘irlashtirdi. Ijtimoiy tarmoqlar xalqaro hamjamiyat va Livan fuqarolarini davlat idoralarini chetlab o‘tib, qurbon bo‘lganlarga pul mablag‘larini faqat jamoat tashkilotlari orqali yuborishga chaqirmoqda. Ba’zi faollar hukumatga ham, Livan ishlariga tashqi aralashishga qarshi. Boshqalar, aksincha, tashqi va iqtisodiy yordam orqali iqtisodiy va siyosiy inqirozdan xalos bo‘lish yo‘lini ko‘rmoqda. Prezident Makronning kelishi bilan Livandagi ijtimoiy tarmoqlarda Fransiya protektoratiga mamlakatni qaytarish to‘g‘risidagi petitsiya tarqaldi. Unga o‘n minglab odamlar imzo chekdi.
"Bizni qutqaring! Inqilob! Yo‘qolsin rejim! Vive la France!", - degan hayqiriqlar bilan portlash paytida shikastlangan Jumeyza xristian mavzesida o‘nlab livanliklar Emmanuel Makronni kutib olishdi.
Fransiya prezidenti livanliklarga xalqaro hamjamiyat tomonidan ko‘rsatiladigan yordam "yomon qo‘llarga" tushmasligini va’da qildi. Va keyin Livan rahbariyati - prezident, bosh vazir va parlament spikeri bilan uchrashuvda Emmanuel Makron: "Men livanliklar g‘azabini his qilyapman" dedi.
Bayrutga tashrifi davomida Emmanuyel Makron nafaqat Livan rahbariyati, balki jamoatchilik vakillari va mamlakatdagi deyarli barcha siyosiy kuchlar bilan uchrashdi.
Uning ba’zi suhbatdoshlari haqiqatni yashirishdan qo‘rqib, portlashlarni xalqaro tergov qilish g‘oyalarini bildirishdi. Janob Makron bu fikrga qo‘shildi. Uning fikricha, bu "chuqur shubhalardan" qochishga yordam beradi. Masalan, Livanda Hizbulloh portlash sodir bo‘lgan hududda bo‘lganligi haqida mish-mishlar tarqalgan. Ammo rasmiylar tergovda tashqi yordamga muhtoj emasliklarini va uning natijalarini iloji boricha shaffof qilishga va’da berishmoqda. Livan Prezidenti fransuz hamkasbini Bayrut islohotlar yo‘lidan borishiga ishontirdi. Emmanuel Makron buni allaqachon 1 sentyabrda tekshirishni rejalashtirgan - o‘sha kuni uning Bayrutga navbatdagi tashrifi bo‘ladi. Prezident Livanga, agar mahalliy hokimiyat o‘zi taklif qilgan tashabbuslarni amalga oshirishga qodir bo‘lmasa, u javobgarlikni oladi. "Men Livanni yaxshi ko‘raman!" - dedi u arab tilida, tashrifdan so‘ng nutqini yakunlab.