Keyingi besh yil ichida neft bozori inqiroz holatida qoladi, narxlar past bo‘lib qoladi va doimiy ravishda yangi qulash xavfiga duch keladi. Bunday xulosaga NKR reyting agentligi tahlilchilariga tayanib RBK nashri xabar bermoqda.
“Neftning past narxi 2025 yilgacha saqlanib qolishi mumkin. OPEK + doirasidagi ishlab chiqarishni cheklash bo‘yicha yangi kelishuvlar bo‘lmasa yoki kengroq a’zo bo‘lsa, narxlar urushini qayta boshlash va narxlarning yangi pasayishi mumkin", - deyiladi xabarda.
Yangi neft bitimi tugagandan so‘ng, vaziyat bir nechta ssenariylarda rivojlanishi mumkin.
"Erkin raqobat" ssenariysi.
Unda neft qazib oluvchi davlatlar hech qachon yangi kelishuvga erisha olmaydilar va xom ashyo narxlari bozor mexanizmlariga muvofiq belgilanadi. Bunday holda, qimmatroq neft qazib oluvchilar (Kanada va AQShda slanets nefti) bozorni tark etadi. Neft narxlarining o‘rtacha darajasi 30-40 dollarni tashkil qiladi. Rossiya neft va neft mahsulotlarini eksport qilishdan tushadigan daromad 2019 yil darajasiga nisbatan 44-50% ga pasayib, 94–125 milliard dollargacha kamayishi mumkin. Bu ehtimoli eng yuqori ssenariy.
"OPEK + ni yangilash" ssenariysi.
Yangi bitim tuzgan davlatlar uni uzaytirishga rozi bo‘lishlari mumkin. Neftga talab o‘sadi, ammo kelishuvga erishmagan davlatlar u talabni qondirishadi. Shu sababli, OPEK + mamlakatlarining neft bozoridagi umumiy ulushi kamayadi. Rossiyaning neft va neft mahsulotlarini o‘rtacha yillik eksporti 2019 yil darajasiga nisbatan chorakka kamayib, 135-145 milliard dollarni tashkil qiladi, neft narxlarining o‘rtacha darajasi 45-50 dollarni tashkil etadi.
"Global kelishuv" ssenariysi.
OPEK + kengaymoqda, ishlab chiqarishni cheklash to‘g‘risida bitim AQSh, Kanada va ilgari unda qatnashmagan boshqa davlatlar tomonidan imzolandi. Ushbu ssenariyning ehtimolligi juda past, chunki AQShda hukumat neft kompaniyalaridan ishlab chiqarishni cheklashni talab qilishga rasmiy huquqqa ega emas. "Biroq, 2020–2021 yillarda slanets nefti ishlab chiqarishga ixtisoslashgan AQShning neft ishlab chiqaruvchi aktivlarini, shu jumladan ular ustidan nazoratni federal hukumatga topshirish bilan birlashtirish imkoniyati istisno qilinmaydi. Bunday holda, AQShda neft qazib olishni cheklash ehtimoli oshishi mumkin ", - deydi tahlilchilar. Bu Rossiya uchun eng maqbul ssenariy: neft va neft mahsulotlarini eksport qilish yiliga o‘rtacha 160–170 milliard dollarni (2019 yil darajasining 85-90 foizini) tashkil etadi. Neft narxlarining o‘rtacha darajasi 50-55 dollarni tashkil qiladi.
"Qo‘sh bozor" ssenariysi.
Bunday holda, Qo‘shma Shtatlar kelishuvda qatnashishdan butunlay bosh tortadi va o‘zlarining neft ishlab chiqaruvchilarini jahon bozorlaridagi past narxlardan himoya qilib, ularni subsidiyalashni boshlaydi. Bu ularga chet elda faoliyatini kengaytirishga imkon beradi. Jahon bozorida neftning o‘rtacha narxi 25-30 dollarni, AQShda esa 50–55 dollarni tashkil etadi. Bu Rossiya uchun eng noqulay ssenariy: mamlakatning neft va neft mahsulotlarini eksport qilishdan tushumlari 2019 yil darajasiga nisbatan 50-60% ga, 75-94 milliard dollargacha kamayishi mumkin.
Ssenariylar O‘zbekiston iqtisodiyotiga qanday ta’sir qiladi?
O‘zbekiston neft bozorida import qiluvchi mamlakat sanaladi. Ya’ni nazariy jihatdan neft qancha arzon bo‘lsa, bizga shuncha yaxshi bo‘lishi kerak. Shu bilan birga O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari Rossiya va Qozog‘iston iqtisodiyotining neftga bog‘liqlik darajasi ancha yuqori. Ular iqtisodiyotidagi pasayishlar bizga bilvosita bo‘lsada ta’sir qiladi. Bu ta’sirni Rossiya va Qozog‘istondan pul o‘tkazmalari kamayishida ko‘rishimiz mumkin.
Agar koronavirus pandemiyasi tugagandan keyin ham neft inqirozi davom etaversa, hozirda Rossiyada mehnat qilayotgan muhojirlarning mamlakatga qaytishiga va ichki bozor ularni ish bilan ta’minlash masalasiga e’tibor qaratishga majbur bo‘ladi.
Ikkinchidan, O‘zbekneftgaz kechagiday ichki bozorni himoya qilish maqsadida import benzin uchun aksiz solig‘ini oshirishni talab qilsa, jahon bozoridagi neft narxining pasayishi umuman bizga aloqador bo‘lmasligi mumkin.
Mavzuga doir: Import benzin narxi oshishi mumkin