Seshanba kuni Belorus prezidenti Aleksandr Lukashenko saylovlardan keyingi birinchi katta intervyu berdi. Mustaqillik saroyiga - Lukashenkoning rasmiy qarorgohiga rus jurnalistlari: RT bosh muharriri Margarita Simonyan, Birinchi kanal muxbiri Anton Vernitskiy, "Govorit Moskva" radiosining bosh muharriri Roman Babayan va Rossiya-1 boshlovchisi Yevgeniy Rojkov yetib keldi.
"Men biroz o‘tirdim, lekin ..."
Chorak asr davomida mamlakatni yakka o‘zi boshqargan Lukashenko o‘z intervyusida u kursida "biroz ko‘proq o‘tirgan bo‘lishi mumkin" degan fikrga qo‘shildi. Ammo, bu holda Lukashenko o‘z lavozimini tark etishga tayyor degani emas.
"Ha, ehtimol men biroz o‘tirgandirman. Ehtimol, ular meni nafaqat televizordan, balki dazmol va choynakdan ham ko‘rsatishadi. Ammo hozir faqatgina men Belorusni himoya qila olaman, - dedi u, - Men shunchaki ketmayman. Men Belorusni chorak asrdan beri jihozlamoqdaman. Men shunchaki voz kechmayman, bundan tashqari, agar ketsam, mening tarafdorlarim ham kesiladi!"
U bir necha haftadan buyon ketma-ket yangi saylovlar va Lukashenkoning iste’fosini talab qilib ommaviy norozilik aksiyalari o‘tkazilayotgan Belorusni hozir kimdan himoya qilish kerakligini aniq aytmadi.
Uning qo‘shimcha qilishicha, u Konstitutsiyani isloh qilishga tayyor, shundan so‘ng u muddatidan oldin prezident saylovlari o‘tkazilishini «istisno etmaydi».
Lukashenko avvalroq Konstitutsiyani o‘zgartirish to‘g‘risida gapirdi. Keyin u o‘zini "mixlangan" deb ta’kidladi va o‘zidan keyingi rahbarga hokimiyat shoxlari o‘rtasida vakolatlarni qayta taqsimlaydigan Konstitutsiyani qoldirmoqchi. To‘g‘ri, u bu haqda bir yildan ko‘proq vaqt oldin aytgan va shu vaqt ichida asosiy qonunning yangi matni ustida ishlash unchalik rivojlanmadi. 2020 yil iyun oyida Lukashenko yangi konstitutsiyani tayyorlash uchun ikki yil vaqt kerakligini aytdi.
Kolesnikova "kutilganidek hibsga olingan"
Lukashenko Mariya Kolesnikova bilan bog‘liq vaziyat haqida ham gapirdi. Muvofiqlashtiruvchi kengash Prezidiumining a’zosi Kolesnikova dushanba kuni ertalab g‘oyib bo‘ldi, uning qayerdaligi haqida uzoq vaqtdan beri hech narsa ma’lum emas edi, ammo seshanba kuni ertalab Belorus davlat idoralari Kolesnikova go‘yoki respublika hududidan noqonuniy ravishda chiqib ketmoqchi bo‘lganligi, u chegarada ushlangani haqida xabar berishni boshladi.
Shu bilan birga, "Interfaks-Ukraina" manbalari Kolesnikovani Belorus hududidan majburan chiqarib yuborishga urinishgani, ammo bunga yo’l qo‘ymaslik uchun u pasportini o‘zi yirtib tashlagani haqida xabar berdi. Interfaks manbalarining versiyasini asosan muxolifat rahbarlari bilan sodir bo‘lgan oldingi voqealar tasdiqlaydi. Xuddi shu tarzda, masalan, prezidentlikka nomzod Svetlana Tixanovskaya va uning hamkasbi Olga Kovalkova mamlakatdan olib ketilgan.
Tixanovskayaning o‘zi ham bundan oldin u mamlakatni tark etmasligini bir necha bor aytgan, ammo sheriklari unga shunchaki tanlov berilmaganligini tushuntirishgan.
Lukashenko intervyu paytida Kolesnikova go‘yoki uning singlisi yashaydigan Ukrainaga qochmoqchi bo‘lganini aytdi.
"Bizning chegarachilar, tabiiyki, uni kerak bo‘lganda ushlab turishdi, men buni eski chegara posboni sifatida aytaman va uni chegara otryadiga jo‘natdim", - dedi Lukashenko. Kun davomida Viktor Babarikoning shtab-kvartirasi Mariya Kolesnikova katta ehtimol bilan Mozir chegarasida bo‘lganligini xabar qildi.
Lukashenkoning so‘zlaridan keyin Mariya Kolesnikovaning otasi uning qizi hech qachon Ukrainaga yoki boshqa joyga qochishni istamaganligini aytdi: "Mariya har doim takrorlardi: Dada, nima bo‘lishidan qat’iy nazar, men Belorusda bo‘laman. Uning printsipial pozitsiyasi shu edi". Aleksandr Kolesnikov qizi bilan hali ham aloqasi yo‘qligini aytdi.
"Ko‘karishlar bor edi, biroq ..."
Jurnalistlar Lukashenkodan saylovlardan keyin namoyishlarda qattiq hibsga olishlar to‘g‘risida so‘rashdi.
VGTRK muxbiri Yevgeniy Rojkovning so‘zlariga ko‘ra, Lukashenko, politsiyani "mamlakatni blitskrigdan himoya qilganliklari uchun" ayblamaslik kerakligini aytdi.
"Kaltaklarga kelsak, albatta, ular nima bo‘lganini so‘rashdi, jurnalistlar ham kaltaklandilar. Uning so‘zlariga ko‘ra, bular o‘sha paytdagi birinchi qaynoq tuyg‘ular edi. OMONchilarni bu yerda ayblash to‘g‘ri emas, chunki ular mamlakatni blitskrigdan himoya qilishdi. Haqiqatan ham, keyin ular mamlakatni himoya qilishdi, bu uning haqiqiy fikri. Va ortiqcha narsalar bor edi [куч ишлатиш билан] va u hamma bilan muomala qiladi, u bizga buni va’da qildi", - dedi Rojkov.
Belorusdagi namoyishlarda hibsga olinganlarga politsiya mashinalarida, qamoqxonalarda va politsiya bo‘limlarida yomon muomala qilingan. Keyinroq hibsga olinganlardan biri Bi-bi-si rus xizmatiga shunday dedi: "Ular [хавфсизлик кучлари] mening shimimga granata qo‘yishdi, qochib ketishdi. Keyin ular qaytib kelib, men ** [беозор бўлиб қолдим], deb yana urishdi, ular meni yuzimga urishdi. Ular sumkachani tishimga olib yurishimni aytishdi. Biz sholli vagonga borar ekanmiz, ular qo‘llarim bilan yuzimga urishni davom ettirishdi. Agar men sumkamni tashlab qo‘ysam, ular meni kaltaklashdi.
Hibsga olingan yana bir kishi buni tasdiqladi: "Bir yarim soat davomida biz beton panjara oldida bosh egib tiz cho‘kdik. Toshlar bor edi, mening tizzalarim hali ham ko‘k rangda. Kimdir g‘azablansa, uni urishdi. Bir kishi FSB xodimi ekanligi haqida baqirdi. Rossiyadan kelgan muxbir kaltaklandi, u dahshatli darajada baqirdi. Har qanday savol uchun kaltaklandi".
Bunday hikoyalar o‘nlab bor - ayniqsa, Okrestin ko‘chasidagi hibsxonada saqlangan mahbuslarda. Odamlar qo‘yib yuborishni boshlaganlarida, ko‘pchilik o‘zlari yurolmaydilar, ularga tibbiy yordam kerak edi, odamlar tez yordam mashinalarida kasalxonaga olib ketilgan.
Aytgancha, Minskdagi rus jurnalistlari nafaqat savollar berishdi, balki o‘zlari ham intervyu berishdi. Masalan, Roman Babayan Belorusdagi vaziyat to‘g‘risida o‘z fikrini bildirishga qaror qildi: "Biz Belorus prezidenti bilan uchrashdik, u juda haqli ravishda aytdi: "Siz aniq tushunishingiz kerak, bularning barchasini qilayotganlar bizga emas, sizga kerak. Men Rossiyani nazarda tutayapman. Belorusga zarba berilganda, Rossiyaga ham zarba beriladi. Men uning fikriga mutlaqo qo‘shilaman".
"Putin katta og‘a"
Ilgari asosan Yevropa davlatlarining "ta’siri" haqida gapirgan Lukashenko bu safar ro‘yxatga AQShni ham qo‘shishga qaror qildi.
"Bularning barchasi globallashgan va baynalmilallashgan. Agar boy Rossiya bunga bardosh beradi deb o‘ylasangiz, adashasiz. Men ko‘plab prezidentlar bilan, katta do‘stim (men uni katta og‘am deb atayman) Putin bilan gaplashdim, unga ogohlantirdim: bunga qarshilik ko‘rsatish mumkin emas", - dedi Lukashenko.
Qarshilik ko‘rsatish uchun, uning fikriga ko‘ra, "amerikaliklar ixtiro qilgan" Telegram kanallari va Internetga ehtiyoj bor.
"Siz u yerda nimalar bo‘layotganini ko‘rishingiz mumkin. Va Telegram kanallari u yerda yetakchi rol o‘ynaydi. Ammo ular bu hikoyani boshladilar va bundan tashqari, uzoq vaqt davomida. [...] Internetni olib tashlash va h.k. ... Internet bugun o‘chirilgan bo‘lsa ham, Polshadan kelgan ushbu Telegram kanallar ishlaydi. Shuning uchun tinchlanmang. Sizda ham yaqin orada ba’zi siyosiy voqealar bo‘ladi, ehtimol hatto kutilmaganda ham, - deya u rus jurnalistlariga murojaat qildi, - Siz Rossiya rahbari bilan nima kelishganimizni bilasiz va agar bugun Belorus qulasa, keyin navbat Rossiyaga keladi".
"Muvofiqlashtiruvchi kengash bilan gaplashmayman"
Lukashenko muxolifat tomonidan tuzilgan Muvofiqlashtiruvchi Kengash bilan "bu odamlar kimligini bilmasligi sababli" gaplashmasligini aytdi.
Ammo Lukashenko Kengash prezidiumining kamida bir necha a’zosi aniq biladi. Masalan, Svetlana Aleksiyevich, uni 2015 yilda adabiyot bo‘yicha Nobel mukofoti bilan taqdirlangani bilan tabriklagan. Va shuningdek, mamlakatning sobiq madaniyat vaziri Pavel Latushko.
Muvofiqlashtiruvchi kengash a’zolarining o‘zlari bir necha bor hokimiyat vakillari bilan dialog o‘rnatishga harakat qilganliklarini aytishdi, ammo hech kim ular bilan aloqa qila olmadi. Ammo kengashni tashkil etish to‘g‘risida jinoiy ish qo‘zg‘atildi - Bosh prokuratura ushbu kengash mamlakatning "hokimiyatni egallab olish va milliy xavfsizlikka zarar yetkazish" maqsadida tuzilganligini aytdi.