Саккизта давлат Ойни ривожлантириш бўйича халқаро битим тузди, битим бошқа нарсалар қатори уни қазиб олишни тартибга солади. Имзолаш маросими Халқаро астронавтлар конгрессида онлайн тарзда бўлиб ўтди, деб хабар беради NASA. Медуза нашри хабарига кўра, Россия, Хитой ва сўнгги пайтларда Ой дастурида олдинга силжишларга уринаётган Ҳиндистон ҳужжатни имзолаган давлатлар қаторига кирмаган.
Келишув Американинг Ойдаги дастури Artemis шарафига “Артемида битими” номини олган. Унинг лойиҳаси АҚШ томонидан таклиф этилди. Битим Қўшма Штатлардан ташқари, Австралия, БАА, Буюк Британия, Канада, Люксембург, Италия ва Япония томонидан имзоланган.
Қўшма Штатлар бу келишувлар 1967 йилда АҚШ, Буюк Британия ва СССР ташаббуси билан имзоланган Космос бўйича шартнома қоидаларига асосланганлигини таъкидламоқда. Ушбу ҳужжат, хусусан, ҳар қандай космик жисм ёки унинг қисми устидан суверенитет ўрнатишни тақиқлайди. НАСАнинг таъкидлашича, ушбу шартнома шартлари шунчалик ноаниқки, у амалда фойдаланишни чеклаб қўйишини таъкидламоқда - шу мақсадда янги шартнома тузилган.
Янги келишув, хусусан, Ойда фойдали қазилмаларни қазиб олишни тартибга солади - НАСА режасига кўра, мамлакатлар, Ойнинг айрим қисмлари устидан суверенитет эълон қилиш ҳуқуқига эга бўлмасалар ҳам, унинг ресурсларини қазиб олишлари мумкин. Ҳужжат бошқа мамлакатлар билан тўқнашувларнинг олдини олиш учун уларнинг атрофида тоғ-кон базаларини ва "хавфсизлик зоналарини" яратишга имкон беради.
“Бизнингча, бу дунё океанига ўхшайди - сиз океан бойликларини қазиб олишингиз мумкин. Аммо бу сизнинг океанга эгалик қилишингизни англатмайди. Сизга Ойда ресурсларни қазиб олишга рухсат берилиши керак: сиз ўзингизнинг ресурсларингизга эгасиз, лекин сиз Ойга эгалик қилмайсиз", - деди НАСА раҳбари Жеймс Брайденстайн шартноманинг ушбу қисмига изоҳ бериб.
Брайденстайн келажакда Россия ушбу шартномага қўшилиши ёки ҳеч бўлмаганда унда белгиланган тамойилларга амал қилишига умид билдирди. Роскосмос раҳбари Дмитрий Рогозин аввалроқ ушбу шартномани танқид қилган эди. У кончилик бандини Ойни "хусусийлаштириш" деб атади, уни АҚШнинг Ироққа бостириб кириши билан таққослади ва Россия бунга йўл қўймаслигига ваъда берди. Рогозин, шунингдек, Россия "Ой пойгасида қатнашмоқчи эмаслигини" айтди.
The Verge нашрининг таъкидлашича, янги ҳужжат фақат имзолаган давлатлар амал қилиши керак бўлган тамойиллар тўпламидир: унда унинг қоидаларини бузганлик учун ҳеч қандай санкциялар кўзда тутилмаган.
Шартнома 2021 йил охирида бошланиши режалаштирилган АҚШнинг Artemis ой дастурини тайёрлаш фонида тузилган. Ушбу дастур доирасида НАСА 2024 йилга қадар космонавтларни Ойга қўнишини кутмоқда.
Мавзуга доир: АҚШ иккинчи марта Ойга астронавтлар юбормоқчи