7 октябрдан 14 октябрга қадар Стокголмда тиббиёт ва физиология, физика, кимё, адабиёт, иқтисодиёт ва тинчлик йўналишлари бўйича 118 Нобел мукофоти ўз эгаларига топширилади.

Дунёдаги энг нуфузли илмий мукофот ғолибларини эълон қилиш арафасида таҳлилий компаниялар ва экспертлар эҳтимолий номзодлар ҳақида башорат қилишмоқда. Узоқ муддатли статистика шуни кўрсатадики, 2002 йилдан бери буни амалга ошириб келаётган Tomson Reuters бундай башоратларни аниқ амалга ошириша олади. Инсайдерлар фикрича, бу йил Нобел мукофотини кимлар қўлга киритади?

Физиология ва тиббиёт

7 октябрь куни Стокголмда физиология ва тиббиёт бўйича Нобел мукофоти совриндор(лар)и номи эълон қилинади. Clarivate Analytics таҳминларига кўра, мукофот Ханс Клеверс (Утрехт университети генетиги); Миллий яҳудий соғлиқни сақлаш маркази олимлари - америкалик биохимик ва иммунологлар Жон Каплер ва Филип Маррак; Эрнст Бамберг (Макс Планк номли немис биофизика институти), Геро Мизенбек (Оксфорд университети), Карл Дессейрот (Стенфорд университети)ларга берилиши мумкин.

Клеверс эмбриология, ҳужайраларни дифференциациялаш ва хавфли ўсмалар ривожланишини тартибга солувчи ҳужайра ичидаги Wnt сигнализация йўлини ўрганишда катта ютуқларга эришди. Илдиз ҳужайраларидан у дориларни синаб кўриш учун ишлатилса бўладиган мини-органларни яратишга муваффақ бўлди.

Каплер ва Марракнинг тадқиқотлари ревматоидли артрид, қизилўнгач касаллиги ҳамда Гиена Барри синдроми каби иммунитетга таъсир қиладиган касалликларнинг ишлаш принципини тушунишга ёрдам беради.

Бамберг, Мизенбек ва Дессейрот муайян нейронларнинг фаолиятини назорат қилиш учун оптогенетик воситаларни ишлаб чиқишга муваффақ бўлишди. Бу эса Паркинсон касаллиги, кўриш қобилиятининг тикланиши, гиёҳванд воситаларга қарамлик ва кайфият бузилиши ҳақида кўпроқ маълумот олиш имкониятини беради.

Inside Science журнали прогнозларига кўра, мукофотни Мери-Клер Кинг (Вашингтон университети) ва Марк Сколник (Юта штати университети) қўлга киритиш мумкин. Улар кўкрак бези саратони ривожланиш хавфини оширувчи генлар бўйича тадқиқот олиб боришган. Кинг BRCA1 генини, Сколник BRCA2 генини кашф қилган. Ушбу генлардаги мутациялар кўкрак бези саратони ривожланиш хавфини 85 %га, тухумдон ракини 45 %гача ошириши мумкин.

Физика

Clarivate Analytics таҳминларига кўра, физика йўналиши бўйича мукофотни Оксфорд университети профессори Артур Экерт олади. Илм-фан дунёсида у квант ҳисоб-китоб ҳамда криптографиянинг отаси ҳисобланади. У Кембриж квант ҳисоб-китоблар маркази асосчиси, Сингапур Миллий университети профессори ва бир қатор мукофотлар совриндори.

Иккинчи даъвогар Стенфорд университети мутахассиси Тони Хайнтс бўлиб, у углерод нанотрубкалари, графен ва икки ўлчовли яримўтказгичлар, масалан, молибден дисулфиди каби янги наноскал материалларни тавсифлашга катта ҳисса қўшган.

Учинчи вариант Темпл универиситетидан Жон Пердю. У кондесатланган моддалар соҳасидаги таниқли мутахассислардан бири. Ушбу олимнинг тадқиқотлари функционал зичлик назарияси деб номланган. У квант физикаси ва квант кимёсида кўплаб заррачалар тизимларининг электрон тузилишини ҳисоблаш усулидир. Унинг ёрдамида атом зарраларининг алоқалари энергиясини ҳисоблаш мумкин.

Inside Science 1992 йилда нейрон юлдузлари олдидаги, 1995 йилда эса оддий юлдузлар атрофидаги машҳур биринчи экзосайёраларни аниқлаган астрономлар Александр Волшан, Дейл Фрейл, Мишел Майор ва Диде Кело вариантини тақдим қилди. Чорак аср давомида экзосайёралар сони 4000 дан ошди.

Кимё

Кимё соҳасидаги Нобел мукофоти синтетик органик кимё ривожига катта ҳисса қўшган Ролф Хугген (Мюнхен университети) ва Мортен Мелдал (Копенгаген университети)га топширилиши мумкин. Хюгген 1,3-диполяр цикл юкланишининг умумий консепциясини ишлаб чиқди ва ярим асрдан сўнг Мелдал гуруҳи мис билан ўхшаш реакцияни катализ қилишини маълум қилди. Хугсен реакцияси клик-кимёсида кенг тарқалган бўлиб, кимёвий реакциялар индивидуал кичик элементларни бирлаштириш орқали тез ва самарали равишда олинишга қаратилган. Бу янги дориларни қидиришни тезлаштиришга имкон беради, хусусан, триазоллар Хугсен реакцияси натижасида ҳосил қилинган.

Яна бир лауреат Оксфорд университети профессори Эдвин Саузерн бўлиб, у намунавий ДНК кетма-кетлигини аниқлаш усулини ишлаб чиққан. Саузерн-блот намунадаги генлар нусхалари сонини аниқлаш имконини беради. Ушбу усул генетик картография, диагностика, скрининг ва тиббий персоналлаштиришда ёрдам беради.

Номзодлар рўйхатида Марвин Карутерс (Колорадо университети), Лерой хут (Сиетлдаги тизимли биология институти) ва Майкл Ханкапиллер (Паcифиc Биосcиенcэс оф Cалифорниа компанияси президенти)лар ҳам бор. Уларнинг барчаси ДНК ва оқсиллар синтез қилиш учун янги усулларни ўйлаб топишган ва ушбу усуллар «Инсон Геноми» лойиҳасида қўлланилган.

Тинчлик

Бошқа йўналишларга қараганда ушбу йўналишда яққол етакчи мавжуд. Кўпгина омиллар швед мактаб ўқувчиси Грета Тюнбергнинг мукофотни олиш эҳтимоли катта эканлигидан далолат бермоқда.

Қизча глобал исишга қарши фаол курашишга чақиради ва унинг БМТдаги шов-шувли нутқидан сўнг, бутун дунё у ҳақида гапирмоқда. «Тюнбергнинг акциялари бутун дунёга таъсир қилиши ва бу унинг Нобел тинчлик мукофотига энг муносиб номзод бўлиш имкониятига таъсир қилиши мумкин эмаслиги ҳақида баҳслашиш қийин», деди британиялик букмейкер Жессика О Рейли.