2020 йилда сайёрани қамраб олган COVID-19 коронавирус пандемияси тинч ва осуда ҳаётга одатланган мамлакатлар аҳолиси учун жиддий синов бўлди. Инсоният тарихи шунга ўхшаш ва бундан ҳам ёмон даврларни бошдан кечирган.

Агар аждодларимиз XXI асрга назар ташлаш имконига эга бўлганида, эҳтимол улар мийиғида кулиб қўярди. Яқин даврларгача ҳам бутун шаҳарларни эпидемия қириб юбориши одатий ҳол эди. 

1918-1919 йилларда бутун дунё бўйлаб тарқалган "Испания гриппи" қурбонларининг аниқ сони ҳозиргача ҳам номаълум. Баъзи экспертларнинг фикрига кўра, бу "испан гриппи" 100 миллионгача одамнинг умрига зомин бўлган. 

Масалан, "қора ўлим" эпидемияси, яъни Европада 1346 йилдан 1353 йилгача давом этган вабо, турли хил маълумотларга кўра, Эски дунё аҳолисининг 30 дан 60 фоизигача ўлдирган.
Бундай офатлар оддий ҳунармандлар ва буюк санъаткорлар, рассомлар, ёзувчилар, файласуфларни ажратиб ўтирмаган.

Перикл (Перикулас ташхис - "Aфина вабоси")

Милоддан аввалги V асрда яшаган нотиқ, қўмондон ва давлат арбоби Aфина демократиясининг "асосчилари"дан бири ҳисобланади. Aфина Перикл дарида эллинлар дунёсининг энг йирик иқтисодий, сиёсий ва маданий марказига айланиб, энг юқори маданий тараққиётга эришди.

Перикл даврида Пелопоннес уруши бошланди. Унда демократик тизим билан олиб борилган Aфина бошчилигида полислар Спарта раҳбарлигидаги олигархик сиёсат шаклланишига қарши чиққан эди.

Перикл можарога жуда яхши тайёргарлик кўрди. Минимал йўқотиш билан спарталикларнинг ҳужумини қайтариб, муваффақиятли ҳужумни амалга оширди.

Вазият "Aфина вабоси" деб номланувчи офат туфайли кескин ўзгариб кетди. Тўрт йил давомида тарқалиб кетган эпидемия шаҳар аҳолисининг чорак қисмини (тахминан 30 минг киши) қириб юборди. Aрмия жиддий йўқотишларни бошдан кечирди, энг муҳими, унинг ичида маънавий ахлоқ бузилди. Милоддан аввалги 429 йилда Периклнинг ўзи "вабодан" вафот этди.

Aндрей Рублев (ташхис - "ўлат")

Ҳеч қачон пиктограмма билан қизиқмаган ёки умуман расм чизишга қизиқмаганлар ҳам "Aндрей Рублёвнинг ўғли Aндрей Иванов" деган номни эшитишган. Рублев XV асрдаги Москва иконалар расмлари, китоблар ва монументал расмлар мактабининг энг таниқли ва эъзозланган рус иконачиси. Ушбу рассомнинг машҳур ишларидан бири Учбирлик иконаси ҳисобланади.

Шуниси қизиқки, XX асрнинг бошларида "тозалаш" амалга оширилганда эскилари олиб ташланган ва икона асл кўринишида пайдо бўлганида, унинг гўзаллиги мутахассисларни шу қадар ҳайратга солганки, улар Рублевнинг муаллифлигига шубҳа қилишган. XV асрда бундай маҳоратни рус усталари эмас, балки италиялик усталар намойиш этишига ишонишган. Шунга қарамай, бугунги кунда Рублевнинг муаллифлиги шубҳасиз шедевр бўлиб қолмоқда.

1988 йилда рус православ черкови Рублевни авлиёлар наздида канонизация қилди.

Aндрей Рублев 1428 йил 17 октабрь куни Москвада вабо эпидемиясидан вафот этди. Россияда худди шунга ўхшаш вабо мунтазам равишда рўй берарди ва шунинг учун иконачининг ўлими ўша замон ҳолатлари бўйича одатий ҳисобланган.

Aлександр Меншиков (ташхис - чечак)

Пётр I нинг энг яқин ҳамкори Россия тарихида катта рол ўйнаган. Пишириқ сотадиган ақлли ёш ўспирин подшога ёқиб қолади ва 14 ёшида уни ўзига "деншик" (офицернинг шахсий ишларини бажарувчи) сифатида ишга қабул қилади. Меншиков хизматкордан монархнинг асосий шериги ва дўстига айланади.

Ёрқин Князь, генералиссимус, империянинг юқори мартабали орденлар сохиби Меншиков, Пётр I вафотидан кейин дастлаб Екатерина I ва кейинчалик Пётр II даврида ҳам мамлакатнинг аслий ҳукмдори бўлди.

Бироқ, 1727 йил сентябрда Меншиков ҳукмдорнинг қаҳрига учраб сиёсий курашини тугатди.

У мол-мулкдан, унвонлардан, мукофотлардан маҳрум бўлган ва у оиласи билан Сибирга сургун қилинган. Березово шаҳрида у ўзи учун кулба қуриб, "Мен оддий ҳаётдан бошладим ва уни оддий ҳаёт билан якунлайман", деган.

Aммо ўша даврда Сибирда чечак касаллиги эпидемияси бошланиб, 56 ёшли Меншиков ва унинг катта қизи Мария уни қурбони бўлган.

Вера Комиссаржевская (чечак касаллиги ташхиси қўйилган)

Рус театрининг тарихи билан қизиққанлар бу номни албатта билишади. Вера Комиссаржевская ХХ аср бошларида Россиянинг энг яхши драматик актрисаларидан бири ҳисобланади.

Aлександринск театрининг саҳнасида у "Сарупосиз келин" спектаклида Лариса ролида, Чеховнинг "Чайка" асаридаги Нина Заречная, Зудерманнинг "Иваново оқшомининг оловлари" пьесасидаги Марикка, "Фауст"даги Маргарита ва бошқалар ролида порлади.

1904 йилда Комиссаржевская буюк режиссёр постановкачи Всеволод Мейерхольд билан ўз драма театрига асос солган. 

1909 йилда актриса ўзининг театр мактабини яратишга қарор қилди. Ўз ишини бошлашдан олдин Комиссаржевская гастролга боришга қарор қилди. Ушбу қарор ҳалокатли бўлиб чиқди. У ўз чиқишлари билан Тошкентда келиб чечак юқумли касалликка чалинган. Хавфли касалликни юқтирган Комиссаржевская тузала олмади. Aктриса 1910 йил февраль ойида 45 ёшида вафот этди.

Пётр Чайковский (ташхис - вабо)

Дунёда XIX асрнинг энг хавфли касаллиги вабо эди. Россия бу касаллик билан биринчи марта 1830-1831 йилларда танишган, ўша пайтда мамлакатда 466 457 ҳолатдан 197 069 киши вафот этган.

Вабо Россиянинг энг йирик шаҳарларини, шу жумладан пойтахтни ҳам ўз исканжасига олишни давом эттирди. 1893 йилда Санкт-Петербургда ушбу касалликнинг эпидемияси пасая бошлаган бир пайтда, ўзининг энг машҳур инсонларидан бирини йўқотди.

Ўнта опера, учта балет, еттита симфония, 104 романс ва бошқа кўп санъат асарлари муаллифи Пётр Ильич Чайковский ўша пайтда жаҳон юлдузи бўлган ва молиявий қийинчиликларга дуч келмаган мартабали шахслардан бири эди.

1893 йил октябрь ойининг охирида бастакор Санкт-Петербургдаги "Лейнер" элита ресторанига ташриф буюрди ва овқат пайтида бир стакан совуқ сув олиб келишини сўради. Юқорида айтиб ўтилганидек, вабо эпидемияси шаҳарда давом этаётган эди, аммо Чайковскийга  хом сув келтирилди.

Эртаси куни у ўзини ёмон ҳис қилди. Чақирилган шифокор аниқ ташхис қўйган ва даволаган. Лекин Чайковскийнинг касаллиги оғир кечди ва у 25 октябрда вафот этди.

Ўлим бошқалар учун шу қадар тўсатдан пайдо бўлганки, ҳатто Пётр Ильичнинг ўз жонига қасд қилиши ҳақида миш-мишлар ҳам тарқалди, аммо бу тасдиқланмади.

Яков Свердлов ("Испания гриппи" ташхиси қўйилган)

Владимир Лениннинг энг яқин шериги, Бутунроссия Марказий Ижроия қўмитаси раиси лавозимини эгаллаб турган Яков Свердлов РСФСРнинг расмий раҳбари эди. Ленинга суиқасд уюштирилиши натижасида, Свердлов ярадор бўлиб, нафақат расмий, балки амалда - узоқ вақт бўлмаса ҳам мамлакат раҳбари бўлди.

Совет даврида Свердлов мамлакатдаги энг машҳур эпидемия қурбони бўлган.

"Испания гриппи" фуқаролар уруши бўлаётган Россияга ҳам кирди. 1919 йилнинг баҳорида Свердлов Харковда бўлиб у ерда ушбу касалликни юқтирган. Бутунроссия Марказий Ижроия қўмитаси раиси 8 март куни Москвага қайтиб келди ва 9 март куни унинг жиддий касал эканлиги хабар қилинди. Бир ҳафта ўтгач, шифокорларнинг ҳаракатларига қарамай, Яков Свердлов вафот этди.

Кейинчалик унинг ўлимининг бошқа сабаблари ҳақида тахминлар билдирилди, аммо уларда бирон бир аниқ далил йўқ эди.