Tog‘li Qorabog‘da janglar sakkiz kundan beri davom etmoqda. Tan olinmagan Tog‘li Qorabog‘ respublikaning (TQR) poytaxti Xonkandi (armancha nomi Stepanakert) ketma-ket to‘rtinchi kun doimiy ravishda o‘qqa tutilmoqda. Tinch fuqarolar qurbonlari va harbiy yo‘qotishlar to‘g‘risida ishonchli ma’lumot yo‘q. Kuzatuvchilar tomonlarni muzokara stoliga keltira olmadi.
4 oktyabrda nima bo‘ldi
Yakshanba kuni ertalab tan olinmagan Tog‘li Qorabog‘ poytaxti Xonkandini o‘qqa tutish qayta boshlandi. Hodisa joyida bo‘lgan RBK muxbirining xabar berishicha, shaharni har kuni bombardimon qilish to‘rt kundan beri davom etmoqda. Juma kuni snaryadlardan biri Xonkandidagi harbiy kasalxonaga tushib, bir nechta turar-joy binolarini vayron qildi, yana bir portlash natijasida mahalliy Favqulodda vaziyatlar vazirligi binosi zarar ko‘rdi va bir nechta qutqaruvchilar jarohat oldi.
Bunga javoban, TQR kuchlari yakshanba kuni aholisi soni bo‘yicha Ozarbayjonning ikkinchi shahri (300 ming kishi) bo‘lgan Ganjaning harbiy ob’yektlarini o‘qqa tutdilar va mahalliy harbiy aeroportni vayron qildilar, deya bayonot berdi tan olinmagan TQR Prezidenti matbuot kotibi Vahram Pogosyan.
Ozarbayjon Mudofaa vazirligi harbiy ob’yektlarning o‘qqa tutilishi va aeroportning vayron etilishi haqidagi ma’lumotni rad etib, "tinch aholi, fuqarolar infratuzilmasi va qadimiy tarixiy binolar" dushmanning o‘q otishi natijasida jabr ko‘rganligini bildirdi. Otishma paytida Ganja aeroporti binosiga zarar yetmaganligini "Dojd" rus nashri muxbiri tasdiqladi.
Tog‘li Qorabog‘ kuchlari Ganjani o‘qqa tutishi natijasida bir fuqaro halok bo‘ldi, yana 32 kishi jarohat oldi, dedi Ozarbayjon Bosh prokurori Kamran Aliyev. Shu munosabat bilan Ozarbayjon Bosh prokuraturasi tan olinmagan TQR Prezidenti Arayik Arutyunyanga nisbatan 15 ta modda bo‘yicha jinoiy ish qo‘zg‘adi.
Ozarbayjon Bosh prokuraturasi ma’lumotlariga ko‘ra, 4 oktabr kunining o‘rtalariga kelib, 27 sentabrdan beri davom etgan mojaro natijasida respublikaning jami 24 nafar tinch aholisi vafot etdi, 111 kishi yaralandi, deb xabar beradi RIA Novosti.
Harbiy yo‘qotishlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar har xil. TQR Prezidenti matbuot kotibi Vahram Pogosyan avvalroq harbiy harakatlar paytida Ozarbayjon armiyasining yo‘qotishlari 3 ming kishidan oshganini, TQRning o‘z yo‘qotishlari - 150 kishidan oshgani haqida xabar bergan edi. 30 sentyabr kuni Ozarbayjon arman kuchlarining 2300 harbiysining o‘ldirilgani yoki jarohatlanganini, Armaniston esa 1750 ozariyning o‘ldirilgani va yaralangani haqida xabar berdi.
Turkiya TIV Ganjaning o‘qqa tutilishini "Armanistonning noqonuniy pozitsiyasining yangi namoyishi" va Jeneva konvensiyalarining buzilishi deb atadi.
Armaniston hukumati Inson huquqlari bo‘yicha Yevropa sudiga Turkiyaning Armaniston va Tog‘li Qorabog‘ning tinch aholisiga qarshi Ozarbayjonning jangovar harakatlarida ishtirok etganligi sababli unga nisbatan vaqtinchalik choralar ko‘rishni talab qilib murojaat qildi.
Ozarbayjon Prezidentining yordamchisi Hikmet Hojiyev TASSga tan olinmagan TQR prezidenti Arayik Arutyunyanning "jiddiy jarohati" haqida gapirdi. Ammo Tog‘li Qorabog‘ Respublikasi rahbarining matbuot kotibi RIA Novostiga bu ma’lumotni rad etdi.
Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev Ozarbayjon harbiylari Jabroil (Mexakavan) shahri va Tog‘li Qorabog‘dagi bir necha qishloqlarni o‘z nazorati ostiga olganligini e’lon qildi. Aliyevning bayonoti noto‘g‘ri ma’lumot va haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi, dedi TASSga Armaniston mudofaa vazirligining rasmiy vakili Artsrun Ovannisyan.
Ziddiyatlar tarixi
Armaniston va Ozarbayjon o‘rtasidagi Tog‘li Qorabog‘ qarama-qarshiligi 1991 yilda Qorabog‘ Ozarbayjondan mustaqilligini e’lon qilganidan beri qariyb 30 yildan beri davom etmoqda. 1992 yildan 1994 yilgacha Ozarbayjon uni o‘z nazorati ostiga qaytarishga harakat qildi, ammo yakunda tomonlar sulh to‘g‘risida kelishib oldilar. Tog‘li Qorabog‘ning taxminan 15% Boku nazorati ostida qoldi.
Armaniston va Ozarbayjon chegarasidagi janglar 27 sentyabr kuni ertalab boshlanib, hafta davomida davom etdi.
Harbiy harakatlar boshlanishida tomonlar bir-birini ayblashdi. Ozarbayjon Mudofaa vazirligining ma’lumotlariga ko‘ra, Armaniston qo‘shinlari chegara bo‘ylab bir nechta aholi punktlarini o‘qqa tutgan. Tinch aholi orasida yaradorlar va o‘ldirilganlar bor edi. Armaniston Mudofaa vazirligi Ozarbayjon armiyasi butun chegara bo‘ylab zarba berganini va Tog‘li Qorabog‘ hududini birinchi bo‘lib o‘qqa tutishni boshlaganini bildirdi.
Mutaxassislar hozirgi harbiy harakatlarni 90-yillarda mojaro boshlanganidan beri eng yiriklaridan biri deb hisoblaydilar va eskalatsiya har ikki tomonning yetarli resurslari yetishmasligi tufayli to‘xtaydi degan umidda.
Reaksiya
Turkiya mojaroda Ozarbayjonni qo‘llab-quvvatladi. AQSh, Yevropa davlatlari va NATO hamda Rossiya tomonlarni sulhga chaqirgan. Armaniston, Turkiya aslida mojaro tomonlaridan biri ekanligini ta’kidlab keladi.
1 oktyabr kuni Qorabog‘ mojarosini tinch yo‘l bilan hal qilishni nazorat qiluvchi YeXHT Minsk guruhining hamraisi bo‘lgan Rossiya, AQSh va Fransiya rahbarlari qo‘shma bayonot bilan tomonlarni zudlik bilan o‘t ochishni to‘xtatishga va muzokaralarga qaytishga chaqirishdi. Faqatgina Armaniston bunga javoban muzokaralarga tayyorligini e’lon qildi.
Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev Boku tomonidan harbiy harakatlarni to‘xtatishning yagona sharti Armaniston harbiy xizmatchilarining Tog‘li Qorabog‘dan olib chiqilishi bo‘lishini aytdi. Bungacha davlat rahbari muzokaralar o‘tkazish imkoniyatini hozircha ko‘rmayotganini aytgan edi.